سازمان اطلاعات پاکستان(آی اس آی)

کسانیکه دستی در مطالعات سیاسی منطقه و به ویژه افغانستان دارند به خوبی به این نکته واقف اند که افغانستان و ملت مظلوم و ستم کشیده اش بیش از هر کشور دیگر در دنیا چوب سیاست های کثیف سازمان استخباراتی پاکستان(آی اس آی) را خورده و قربانی بازی های خطرناک آن از زمان تأسیس این سازمان مخوف تا زمان حال بوده است. نظامیان پاکستانی با پالسی عمق استراتژیک در افغانستان نه تنها استقلال و تمامیت ارضی افغانستان را مخدوش کرده اند که افغانستان را به صحنه جنگ نیابتی خود با رقیب دیرینه اش یعنی هند تبدیل کرده اند.

سیاست ژنرالان پاکستانی از همان ابتدا با روش حکومت ملکی این کشور نسبت به افغانستان متفاوت بوده است و مقامات ارشد نظامی پاکستان با استفاده از دخالت های نرم و سخت خود همواره تلاش کرده اند با ایجاد جنگ و ناامنی در افغانستان جیب های خود را از  کمک های مالی امریکا و برخی کشورهای عربی منطقه از جمله عربستان سعودی پر کنند. به عبارت دیگر امریکا و عربستان و امارات متحده عربی گاوهای شیری بوده اند که پاکستان همیشه به نام افغانستان و به کام خود آنها را دوشیده است.

تأسیس سازمان اطلاعات پاکستان(آی اس آی)

پاکستان در سال ۱۹۴۷ توانست استقلال خود را به دست آورد و در همین سازمان دو سازمان جدید اطلاعات در این کشور تاسیس شد: یکی اداره اطلاعات و دیگری اطلاعات نظامی.  در زمان جنگ پاکستان و هند در سال ۱۹۴۷، اداره اطلاعات پاکستان در هماهنگی اطلاعاتی بین ارتش، نیروی دریایی و هوایی این کشور ضعیف عملکرد و همین امر سبب شد سازمان استخبارات داخلی پاکستان موسوم به آی اس آی در سال ۱۹۴۸ میلادی ایجاد گردد. آی اس آی که مسئولیت جمع آوری، تحلیل و ارزیابی اطلاعات نظامی و غیرنظامی خارجی را برعهده دارد به گونه ای طراحی شده که اعضای آن از میان افراد سه گانه نیروهای ارتش انتخاب می شود.

آی اس آی، یک طرح انگلیسی

سازمان استخبارات پاکستان(آی اس آی) در ابتدای تشکیل تنها مسئولیت جمع آوری اطلاعات داخلی پاکستان به ویژه منطقه مرزی شمال-غرب و کشمیر آزاد را برعهده داشت اما در ادامه مأموریت یافت برای حفظ منافع پاکستان در منطقه، زیر نظر داشتن سیاست های اپوزیسیون و حفظ نقش ارتش در پاکستان دامنه تلاش هایش را گسترش دهد. توسعه فعالیت های سازمان استخبارات پاکستان در زمان ریاست جمهوری ایوب خان در  اواخر ۱۹۵۰ میلادی صورت گرفت. سازمان استخباراتی پاکستان محصول تراوش ذهنی یک افسر استرالیایی الاصل ارتش انگلیس به نام کاتوم که رئیس امور کارکنان ارتش پاکستان را نیز برعهده دارد، می باشد.

 سازماندهی مجدد سازمان استخباراتی پاکستان

در سال ۱۹۶۶ میلادی سازمان استخبارات پاکستان که پس از شکست در جنگ این کشور با هند تضعیف شده بود یک بار دیگر سازماندهی شد و مسئولیت جمع آوری اطلاعات سیاسی در شرق پاکستان را نیز به عهده گرفت. این سازمان در ادامه در اواسط ۱۹۷۰ میلادی و به دنبال انقلاب ملی گرایانه بلوچ ها در بلوچستان پاکستان کنترل اطلاعاتی بلوچستان را نیز به دامنه فعالیت های خود افزود.

آی اس آی و تضعیف و توسعه دوباره

ذوالفقار علی بوتو در زمان ریاست خود تلاش کرد حیطه دخالت سازمان اطلاعات پاکستان در انتخابات این کشور را کاهش دهد و همین مساله سبب تضعیف آی اس آی گردید.  این سازمان اما بار دیگر در زمان ضیاءالحق در سال ۱۹۷۷ میلادی توسعه یافت و جمع آوری اطلاعات در مورد گروه های کمونیستی سند و گروه های مختلف دیگر مانند حزب مردم پاکستان را به لیست فعالیت های خود اضافه کرد.

سیا و آی اس آی

به اعتقاد برخی کارشناسان امر، تجاوز اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان زمینه را برای توسعه، گسترش و تمرین عملی سازمان استخباراتی پاکستان فراهم کرد. ایالات متحده امریکا با نظام سرمایه داری اش در تقابل با نظام کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی سابق که در ظاهر به کمک مجاهدین افغانستان آمده بود در باطن برنامه های مرموزانه خود را پیش می برد: امکانات نظامی و کمک های مالی فراوان آمریکا به مجاهدین ابتدا به پاکستان می رسید و سپس توسط سازمان اطلاعات این کشور به مجاهدین افغان تحویل داده می شد و البته در این میان نظامیان پاکستانی به سلیقه خود آنچه را خود لازم می دانستند به مجاهدین می دادند و سهم عمده خود را نگه می داشتند. شرایط آن روز افغانستان مطلوب پاکستان بود و نظامیان این کشور نه تنها به منابع مالی و تسلیحاتی گسترده ای که به نام افغانستان از سوی امریکا و کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی به این کشور می رسید دسترسی داشتند که همچون دزد خانه بلد به تمام جغرافیای افغانستان واقف شدند. همکاری نزدیک سازمان سیا و آی اس آی پاکستان در این زمان شکل گرفت و بسیاری از کارشناسان عملیات های پنهان سیا به آی اس آی اضافه شدند تا با هدایت عملیات های نظامی مجاهدین افغانستانی جلو توسعه طلبی های اتحاد جماهیر شوروی سابق را بگیرند.

تشکیلات سازمان اطلاعات پاکستان

سازمان اطلاعات پاکستان(آی اس آی) که اهدافی چون «حفاظت از منافع و منابع پاکستان و امنیت ملی داخل و خارج، زیرنظر داشتن فعالیت ها و پیشرفت های نظامی و سیاسی کشورهای همسایه پاکستان، جمع آوری اطلاعات داخلی و خارجی و تعیین سیاست خارجی پاکستان، نظارت بر عملکرد رسانه ها و فعالان سیاسی و نظارت دیپلمات های خارجی مستقر در پاکستان و دیپلمات های پاکستانی در خارج از پاکستان» را در صدر فعالیت خود دارد دارای یک ساختار تشکیلاتی خاص می باشد. مرکز سازماندهی آی اس آی در  اسلام آباد است و رئیس آن می بایست سپهبد ارتش پاکستان باشد. رئیس سازمان سه معاون دارد که هر کدام در سه شاخه جداگانه این سازمان فعالیت می کنند و ملزم به گزارش دهی به رئیس می باشند. این سه شاخه شامل «شاخه داخلی، شاخه خارجی و تحلیل روابط خارجی» می باشد و همان طور که نامشان نشان می دهد شاخه خارجی مسئول اطلاعات مرتبط با سیاست داخلی پاکستان، شاخه خارجی مسئول هدایت عملیات های خارجی و شاخه تحلیل وظیفه آنالیز روابط خارجی را بر عهده دارند. «کمیته اطلاعات مشترک، اطلاعات مشترک شمال، اداره ضد اطلاعات مشترک، اطلاعات مشترک متقرقه، مرکز  اطلاعات سیگنال مشترک و اطلاعات فنی مشترک» از کمیته های مهم آی اس آی پاکستان می باشد.

به هر صورت همان طور که بیشتر کارشناسان امر می دانند در پاکستان دو کانون قدرت عمده یعنی جنرالان نظامی(ارتش) و حکومت ملکی وجود دارد. ارتش و دولت در پاکستان در برخی موارد هماهنگ و گاهی در تقابل با یکدیگر قرار می گیرد. با این حال باید اذعان کرد که ارتش محور اصلی تصمیمات داخلی و خارجی در پاکستان است.