پروژه تاپی؛ طالبان بیشترین منفعت را از انتقال گاز ترکمنستان به پاکستان و هند می برد!/ گزارش الجزیره

پروژه «تاپی» ( TAPI) برای انتقال گاز ترکمنستان از طریق خاک افغانستان به پاکستان و هند یکی از پروژه‌های مهمی است که انتظار برای اجرایی شدن آن در آسیای مرکزی به درازا کشیده است.

به نقل از الجزیره، ترکمنستان سال‌هاست که برای رسیدن به این آرزوی خود تلاش می‌کند اما دلایل امنیتی در منطقه و اختلافات بین کشورهای شرکت کننده مانع از تحقق این امر شده است.

پس از خروج آمریکا از افغانستان، طالبان از ترکمنستان خواسته که کار لوله‌گذاری را از سر بگیرد و فعالیت خود در داخل خاک افغانستان را آغاز کند.

وزارت داخله طالبان نیروی ویژه‌ای را برای حفاظت و حراست از این پروژه تشکیل داده و طالبان در صورت نهایی شدن اجرای آن، یکی از ذی‌نفعان و برندگان اصلی این پروژه خواهد بود زیرا مبالغ هنگفتی را راهی خزانه طالبان خواهد کرد.

به گفته منابع آگاه در رژیم طالبان، روسیه و ایران تمایلی به انتقال گاز ترکمنستان به کشورهای جنوب آسیا ندارند.

امیرخان متقی وزیر خارجه طالبان به الجزیره گفت: «در آخرین سفر به ترکمنستان از مسئولان خواستم تا کار پروژه انتقال گاز را آغاز کنند، زیرا اکنون شرایط مساعد است.»

متقی افزود: «ما از این پروژه حفاظت کامل کرده و برای موفقیت آن تلاش خواهیم کرد.»

رقابت بر سر این پروژه

ساخت خط لوله گاز در دهه ۱۹۹۰ میلادی مطرح شد و شرکت‌های آمریکایی Unical و Argentinian Bridas برای مدیریت این خط لوله گاز که طول آن ۱۸۱۴ کیلومتر است با یکدیگر رقابت کردند.

Unical توانست – با حمایت واشنگتن – قراردادی را با طالبان برای سرمایه‌گذاری در پروژه انتقال گاز از ترکمنستان در سال ۱۹۹۸ میلادی امضا کند، اما شروع کار را به دلیل رقابت منطقه‌ای و به بهانه اینکه طالبان نیاز به تشکیل یک دولت به رسمیت شناخته شده بین المللی دارد، به تعویق افتاد.

«وکیل احمد» وزیر خارجه سابق افغانستان به الجزیره گفت: «دولت ترکمنستان در آن زمان تحت نفوذ روسیه بود و شرکت آرژانتینی بریداس را ترجیح می‌داد. ایران می‌خواست خطوط لوله را از طریق خاک خود گسترش دهد و روسیه نمی‌خواست یک شرکت آمریکایی کار پروژه را به عهده بگیرد و رقابت منطقه ای مانع از اجرای پروژه شد.»

دولت بیل کلینتون، رئیس جمهور سابق امریکا به این پروژه علاقه‌مند بود و تلاش کرد تا طالبان را متقاعد کند که یک دولت ملی برای شروع کار و دریافت کمک‌های مالی از بانک جهانی تشکیل دهد.

«احمد جان»، وزیر معادن در دوره اول رژیم طالبان، به امریکا سفر کرد تا در مورد پروژه با مقامات یونیکال و آمریکایی گفتگو کند، اما مذاکرات در جولای ۲۰۰۱، قبل از حملات ۱۱ سپتامبر و سرنگونی طالبان شکست خورد.

پس از حوادث ۱۱ سپتامبر، برنامه‌ریزی برای این پروژه در ماه می ۲۰۰۲ از سر گرفته شد و روسای جمهور افغانستان، ترکمنستان و پاکستان با تمدید خطوط لوله گاز موافقت کردند و در سال ۲۰۰۸ میلادی هند نیز به پروژه پیوست.

در قرارداد خط لوله گاز که در تاریخ ۲۵ آوریل ۲۰۰۸ توسط نمایندگان کشورهای شرکت کننده در اسلام آباد امضا شد، مقرر شده بود که کار ساخت و ساز در سال ۲۰۱۰ آغاز و پس از ۵ سال تکمیل شود، اما به دلیل وضعیت امنیتی در افغانستان این طرح تکمیل نشد.

در ۲۳ فوریه ۲۰۱۸، افغانستان حفاری و ساخت لوله را آغاز کرد، اما عقب‌نشینی آمریکایی‌ها و سقوط دولت قبلی افغانستان باعث توقف کار در ولایت هرات، همسایه ترکمنستان شد.

به قدرت رسیدن طالبان منجر به بحث در مورد آینده پروژه خط لوله گاز شد زیرا این پروژه ۲۷ سال است که با نام طالبان همراه بوده است.

«سهیل شاهین»، رئیس دفتر سیاسی طالبان به الجزیره گفت: «پروژه انتقال گاز یک پروژه اولویت‌دار و بلندمدت است و به طور کامل توسط طالبان حمایت می‌شود.»

رئیس دفتر سیاسی طالبان افزود: «از زمانی که ما به قدرت رسیدیم، مقامات ترکمنستان چندین بار برای بحث در مورد آغاز پروژه به افغانستان سفر کرده اند و ما تضمین‌هایی را برای تامین امنیت این پروژه در خاک افغانستان ارائه کردیم.»

این خط لوله به طول ۱۸۱۴ کیلومتر از ترکمنستان از طریق خاک افغانستان و پاکستان به هند امتداد خواهد داشت. بر اساس این قرارداد ۳۰ ساله، ترکمنستان سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب (۹۰ میلیون متر مکعب در روز) گاز صادر خواهد کرد.

این مقدار بین افغانستان، هند و پاکستان توزیع می‌شود که هند و پاکستان هر کدام ۳۸ میلیون مترمکعب و افغانستان ۱۴ میلیون متر مکعب گاز دریافت خواهند کرد که بر اساس برآوردها هزینه اجرای این طرح حدود ۱۲ میلیارد دلار خواهد بود.

طول خط لوله گاز ترکمنستان ۱۴۷ کیلومتر و در افغانستان ۷۳۵ کیلومتر است که از ۴ ولایت هرات، فراه، هلمند و قندهار می‌گذرد و پس از ۸۰۰ کیلومتر در پاکستان به هند میرسد.

«محی الدین نوری»، سخنگوی سابق وزارت معادن افغانستان به الجزیره گفت: در مسیر خط لوله ۱۲ پمپ فشار نصب می‌شود که ۵ عدد آن در داخل خاک افغانستان قرار دارد و ارزش آن یک میلیارد دلار است و این حجم از گاز نقش مهمی در بخش انرژی افغانستان ایفا خواهد کرد.

بر اساس توافقنامه بین چهار کشور، طالبان سالانه ۵۰۰ میلیون دلار برای عبور خطوط لوله از خاک افغانستان دریافت می‌کند که بدان باید فرصت‌های شغلی برای بیش از ۱۲ هزار نفر ایجاد می‌شود را افزود.

«اکبر بارکزای»، معاون پیشین وزارت معادن تاکید کرد: «این پروژه برای مدت ۳۰ سال حجم زیادی گاز را در اختیار افغانستان قرار می‌دهد که در ۳ دهه خواهد بود: در دهه اول سهم افغانستان سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب، در دهه دوم یک میلیارد متر مکعب و در دهه سوم ۱.۵ میلیارد متر مکعب خواهد بود.»

چالش‌های ژئوپولوتیک

به گفته کارشناسان، پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق خاک افغانستان دو هدف اقتصادی و سیاسی دارد که هدف اقتصادی آن تامین نیاز روزافزون انرژی حدود ۲.۳ میلیارد نفر از ساکنان جنوب آسیا و چین و هدف سیاسی آن کاهش تنش و کمک به عادی سازی روابط در منطقه است.

«عبدالخبیر کاکر»، کارشناس روابط بین‌الملل به الجزیره گفت: در واقع پروژه انتقال گاز یا (TAPI) چیزی بیش از یک طرح است و اولین گام برای اتحاد منطقه است، اما در در حال حاضر اجرای آن با دو چالش مواجه است: اول: موضع جامعه جهانی در مورد به رسمیت شناختن طالبان و دوم روابط دوجانبه بین هند و پاکستان.

تامین مالی این پروژه همیشه مورد سوال بوده است، زیرا به ۱۲ میلیارد دلار نیاز دارد، بانک توسعه آسیا با تامین مالی این پروژه موافقت کرده اما به رسمیت شناخته نشدن طالبان باعث شد تا تامین مالی آن متوقف شود.

از سوی دیگر، ناظران بر این باورند که موضع روسیه و ایران ممکن است صحنه را پیچیده کند، زیرا این طرح با برنامه‌های مورد نظر آنها در رقابت است و هم انرژی را به کشورهای جنوب آسیا صادر می‌کنند و هم ایران می‌خواهد گاز خود را به پاکستان و هند به عنوان بخشی از طرح خط لوله صلح بفروشد همچنین روسیه و ایران دو کشور هستند که بر تحولات منطقه‌ای به ویژه افغانستان تاثیر دارند.

«عبدالله کاموال»، نویسنده و پژوهشگر سیاسی الجزیره گفت: «امریکا از پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق خاک افغانستان برای کاهش وابستگی کشورهای جنوب آسیا به گاز روسیه و ایران حمایت می‌کند. پاکستان نمی‌تواند موضع واشنگتن را در مورد پروژه‌های انرژی در این منطقه نادیده بگیرد چرا که هم ایران و هم روسیه در حال حاضر تحت تحریم‌های بین المللی قرار دارند.»

اهمیت اقتصادی و ژئوپولتیکی

پروژه انتقال گاز ترکمنستان بدون شک یکی از پروژه‌های مهمی است که اجرای آن به درازا کشیده است و نمی‌توان تاثیرات جغرافیایی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی آن را در منطقه نادیده گرفت و تهران این پروژه را در رقابت با خطوط لوله صلح ایران می‌داند.»

از سوی دیگر، این پروژه می‌تواند به جنگ قدرت بین هند و چین منجر شود، در حالی که افغانستان تحت کنترل طالبان با مزایای فراوان خود، از جمله جبران کسری انرژی و تقویت موقعیت بین‌المللی، یکی از برندگان اصلی خواهد بود.

«هارون نوری»، پژوهشگر و نویسنده سیاسی به الجزیره گفت: «پروژه انتقال گاز به نفع کشورهای شرکت کننده در آن است و ترکمنستان از آن در افزایش درآمد و تنوع‌بخشی به صادرات خود سود می‌برد.»

نوری اظهار داشت: «با اجرای این پروژه، پاکستان و هند کسری انرژی را جبران می‌کنند و افغانستان به عنوان پل زمینی انرژی آسیای مرکزی را به جنوب آن متصل می‌کند همچنین این پروژه نقش مهمی در توسعه اقتصادی افغانستان ایفا خواهد کرد.»