القراویین؛ قدیمی ترین دانشگاه جهان

دانشگاه القراویین در کشور مراکش و در شهر فاس قرار دارد. این دانشگاه در سال ۸۶۹ میلادی به عنوان یک مدرسه دینی پایه گذاری شد و در حال حاضر هم یکی از مراکز دینی روحانیون اهل تسنن می باشد.

این دانشگاه در کتاب رکوردهای جهانی گینس به عنوان قدیمی ترین دانشگاه جهان که همچنان مدرک دانشگاهی ارائه می کند، ثبت در آمده است.

دانشگاه القراویین در سال ۸۵۹ توسط خانم فاطمه الفهری دختر یک بازرگان به نام محمد الفهری به عنوان یک قسمت از مسجد بنا شد.

این خانواده توانگر در ابتدای سده ی ۹ میلادی به اتفاق یک گروه دیگر از کشور تونس و از شهر قیروان به سوی فاس مهاجرت کرده بودند.

دختران محمد الفهری به نام های فاطمه و مریم با ارثی که از پدر خود برده بودند، تصمیم به ساخت بنایی برای مسجد در آن شهر گرفتند.

و این گونه فاطمه الفهری کلنگ بنای این دانشگاه را در ابتدا زد.

این دانشگاه قدیمی به عنوان مرکز فرهنگی جهان اسلام و یکی از مهمترین مراکز اسلامی که در طول تاریخ به وجود آمده شناخته می شود و به شکلی قدیمی ترین مخزن برای تالیفات و مطبوعات اسلامی به شمار می رود.

در القراویین شما می توانید قدیمی ترین منابع علمی دانشگاهی در خصوص دین و دنیا را که دامنه آن از مغرب عربی تا آفریقا و اندلس و در نهایت به اروپا رسیده است پیدا کنید.

این دانشگاه به دلیل این که علوم و فنون مختلف را به سراسر دنیا منتشر کرده است، توانسته حافظ اصالتِ اسلامی و همچنین زبان عربی من حیث یک زبان علمی و کهن در جهان باشد.

در حقیقت دانشگاه القراویین به کشورهای عربی و جهان اسلامی چیزی را هدیه کرد که از دیگر اماکن اسلامی به این شکل انتظار نمی رفت.

یکی از رسالت های مهم این دانشگاه را می توان تکوین شخصیت های اسلامی و همچنین ایجاد هویت دینی در طول تاریخ دانست.

از اساتید برجسته این دانشگاه می توان ابن رشید بستی، ابن آجروم، ابوعمرو عمران بین موسی فاسی فقیه قیروان و … را نام برد.

همین طور در این دانشگاه بیشتر از ۷۰۰ دانشمند و عالم برجسته از مراکش و دیگر کشورهای اسلامی در رشته های مختلف دینی از جمله فقه، نحو، حدیث، بلاغت، تفسیر و عقاید دوره های آموزشی را سپری کرده اند.

از دیگر دلایل گزینش شهر فاس به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام، وجود مساجد قدیمی با معماری های اسلامی و دیگر آثار فرهنگی و تمدن قدیم می باشد.

مسجد الزیتونیه سابق و همچنین دانشگاه فعلی این شهر از جمله اماکن باستانی این شهر به شمار می رود.

دانشگاه القراویین امروزه فعالیت های آموزشی خود را گسترش داده است و رشته هایی همچون ریاضی، هندسه و زبان فرانسه را نیز وارد شاخه های آموزشی خود نموده و جزء معتبرترین مراکز علمی و اسلامی شناخته می شود.

با گذشت زمان و همچنین جابه جایی دولت ها در مغرب اهمیت و جایگاه این دانشگاه نزد همگان آشکار شد.

هر دولتی که به قدرت می رسید تلاش می کرد که در ساخت بنای سازه ها، مرمت نقاط مختلف این بنا، توسعه ساختمان و اختصاص دادن امکانات آموزشی و فرصت های بیشتر به این مکان نقش بیشتری داشته باشد.

نقش القراویین در هویت سازی اسلامی

از آنجا که این دانشگاه به عنوان یک دانشگاه قدیمی و ریشه دار است هر آنچه را که در این مکان از دانش و میراث علمی در طول قرن ها و نسل ها پرورش داده است، از پشتوانه های اساسی هویت اسلامی به شمار می آید و من حیث چشمه ی زلالی است که به تمدن اسلامی سردمداران علومی دینی را هدیه کرده است.

این نکته مهم است که بدانیم، زمانی هویت اسلامی تقسیمات و ویژگی های ثابت و اصیلی دارد که تمدن این مردم را از دیگر فرهنگ ها و تمدن ها جدا سازد و هویت اسلامی را رنگ و بویی متفاوت ببخشد.

این دانشگاه با توجه به میراث فرهنگی و تمدن اسلامی که از دانشمندان برجسته به یادگار دارد، توانسته است در حفظ و نگهداری اصالت و هویت امت اسلامی تلاش فراوان کند که این تلاش با سه اصل عقیده زمان و میراث فرهنگی در آمیخته است.

برجسته ترین چیزی که این دانشگاه قدیمی در قدم اول به جوامع غربی و در مرتبه دوم به برخی جوامع اسلامی ارائه نموده است، بنیان نهادن هویت اسلامی و ساخت هویت دینی و همچنین حافظه ی اجتماعی است.

که این مهم به وسیله روش های علمی و جامعی که میان دانش های دینی و دنیوی به واسطه دانشمندان شایسته در این دانشگاه آموزش داده شده بود شکل گرفت.

دانشگاه القراویین در توسعه دانش و هنرهای مختلف نقش مهمی داشت که از خصوصیات هویت اسلامی به شدت محافظت نمود.

در این باره بعضی از پادشاهان و سلاطین غرب با اختصاص سیاست عربی سازی در امور آموزشی سهم ویژه ای داشتند که موجب شد غربی ها و کسانی که به آنجا مهاجرت می کنند، با وجود اختلاف زبان مادری شان با این زبان، عربی را به خوبی صحبت کنند.

مغرب آن زمان که به تمدن اسلامی ملحق شد، از طریق دانشگاه القراویین هویت خود را ارائه کرد و با میراث فکری، فرهنگی و ارزش ها و سنت ها خصوصیات تمدنی خود را محکم کرد.

نظام آموزشی القراویین

سلطان محمد بن عبد الله شاید اولین کسی بود که سنگ زیرین اصلاح نظام آموزشی این دانشگاه را بنا گذاشت.

وی در واقع نخستین کسی بود که به اصطلاح نظام آموزشی فکر کرد و با صادر کردن یک منشور مواد درسی و کتاب های قابل تدرسی در این مدرسه و محدوده ی منابع در تعیین کرده
بود و همچنین تدریس کتاب های توحیدی را که بر جدل کلامی مبتنی بودند و بازگشت به مذهب گذشتگان را موجب می شد ممنوع کرد.

همچنین او تاکید بر علوم حساب و ریاضی هندسه داشت و در زمان سلطنت خود گروه هایی را از این دانشگاه به اروپا برای تکمیل تحصیلات شان فرستاده بود.

فرستادن دانشجوها به کشورهای اروپایی در زمان پادشاهان و سلاطین دیگر نیز ادامه داشت.

اصلاح ساختار آموزشی در آنچه که توسط سلطان محمد ترسیم کرده بود متوقف نشد و در زمان سلطان عبد الرحمن هشام مجددا پرونده اش باز شد و فرمان تجدید نظر در نظام آموزشی و مواد درسی را داد و خواستار نوگرایی روش های درسی شد.