آشنایی با خانه ستارگان یا سحابی ها

براساس شواهد علمی سحابی ها را باید خانه تولد ستارگان دانست که نگاه کردن به آنها با شگفتی خاصی همراه است. البته این تعریف از سحابی ها بسیار سطحی ست و برای درک عمیق آنها نیاز به رفع رمز و رازها در این زمینه می باشد.

سحابی ها از لحظه تشکیل تا نقشی که در ایجاد ستاره ها و سیاره ها داشته اند همه و همه رمز آلود بوده است. آنچه مسلم است این پدیده صرفا چیزی متشکل از غبار، گاز هلیوم، پلاسما و هیدروژن نیست.

برای آشنایی بهتر با سحابی ها با ما در خواندن این مطلب همراه باشید:

۹۹ درصد سحابی ها از گاز تشکیل شده است

آنچه که تاکنون در مورد فضای دوردست گفته شده شاید درست نباشد. ستاره شناسان و دانشمندان عرصه فضا به صراحت می گویند که فضای دوردست خلا مطلق نیست و محیط ستارگان از گرد و غباری تشکیل شده که سحابی خوانده می شود.

از ۹۹ درصد گاز موجود در سحابی ها ۲۵ درصد از گاز هلیوم و ۷۵ درصد دیگر از گاز هیدروژن تشکیل شده است. بخشی از این گازها از اتم ها و ملکول های خنثی تشکیل شده اند در حالیکه قسمت های دیگر را پلاسما تشکیل می دهد که خود ترکیبی از یون ها و اکترون های باردار می باشد.

در مقایسه با چگالی اتمسفر زمین که ۳۰ کوینتیلون یا ده به توان هجده در هر سانتی متر مکعب می باشد غلظت گازهای سحابی ها بسیار رقیق بوده به حدود یک اتم در هر سانتی متر مکعب می رسد.

این گاز میان ستاره ای در فواصل طولانی میان ستاره ها جرمش ممکن است افزایش یابد. افزایش جرم و نیروی گرانشی بین اجرام این گاز سبب می شود ذرات جمع شده ستاره ها و سیارات تشکیل شود.

اندازه سحابی ها

همان طور که گفته شد سحابی ها زمانی تشکیل می شوند که گازهای میان ستاره ای با گرانش متقابل توده ای از مواد را ایجاد می کند که با گذشت زمان سنگین و سنگین تر می شوند.

ستاره ها در دل همین مواد درهم رونده شکل می گیرند و عمل یونش باعث تولید تشعشعات فرابنفش شده محیط اطراف شفاف می گردد.

قطر بیشتر سحابی ها به صدها سال نوری می رسد و آنها اندازه ای بزرگ دارند. جالب است بدانید که یک سحابی بزرگ که از نظر حج و اندازه تقریبا با زمین برابر است جرمی در حدود چند کیلوگرم بیشتر ندارد چون تراکم آنها از تراکم محیط های خلا زمین به مراتب کمتر است.

انواع مختلف سحابی ها

سحابی ها که همان گازهای میان ستاره ای می باشند خود انواع گوناگون دارند:

سحابی سیاره نما

همان طور که اسم این نوع سحابی نشان می دهد ظاهری شبیه به سیاره ها دارد. گاز و پلاسما مواد تشکیل دهنده آن می باشد. گفته شده بعد از مرگ ستاره ها این نوع سحابی به وجود آمده است.

انفجار ستارگان سبب شکل گیری سحابی های حلقوی شده اند که در مشاهده تلسکوپی شبیه یک سیاره دیده می شود. در مقایسه با ستارگان که عمری چند میلیون ساله دارند این نوع سحابی ها به ده هزار سال بیشتر نمی رسد.

سحابی تاریک

این سحابی از این جهت تاریک خوانده می شود که نور میادین ستارگان یا سحابی های درخشان پشت سرش را جذب می کند. این نوع سحابی ابری متشکل از گرد و غبار و گاز است.

این نوع سحابی ها که به سحابی جذب کننده نیز معروف است نوری از خود ندارد اما می تواند نور جذب شده را به صورت امواج رادیویی از خود بتاباند.

این نوع سحابی از نظر جرم چندین برابر از خورشید سنگین تر است. این جرم سنگین شاید روزی سبب شود به یک ستاره تبدیل گردد.

سحابی نشری

ستارگان درخشان و سوزان در این سحابی ابری جای دارند. نور فراوانی که از این نوع سحابی منتشر می شود به دلیل است که اتم های گاز تحت تاثیر طیف فرابنفش برانگیخته می شوند.

در کمربند صورت فلکی شکارچی یک سحابی به نام سحابی جبار وجود دارد که نمونه ای از سحابی نشری به حساب می آید.

سحابی بازتابی

همان طور که گفته شده سحابی ها به طور کل ابرهای میان ستاره ای هستند که عمدتا از گاز  تشکیل شده اند. سحابی بازتابی از این جهت بازتابی خوانده می شود که نور ستارگان نزدیک خود را منعکس می کند.

به عبارت دیگر باید گفت اگر نور به اندازه ای قوی باشد که بتواند اتم های سحابی را یونیزه کند سحابی نشری شکل می گیرد و در صورتیکه نور ضعیف باشد و تنها از طریق پراکندگی بازتاب کند سحابی بازتابی به وجود می آید.

این پراکندگی نور باعث می شود سحابی های بازتابی به رنگ آبی دیده شوند، درست مانند نور خورشید که در روز توسط جو زمین پراکنده شده آسمان آبی دیده می شود.

سحابی موجود در خوشه پروین معروف ترین سحابی در بین ۵۰۰ سحابی شناخته شده می باشد. این سحابی مکانی برای پیدایش ستارگان می باشد.

سحابی ابرنواختری

این نوع سحابی زمانی شکل می گیرد که یک ستاره بزرگ بمیرد و در انفجار ناشی از آن مقدار زیادی مواد ستاره ای پرتاب شود. ستاره های  کوچک نزدیک سیاه چاله ها یا ستاره نوترونی سبب برافروخته شدن سحابی ابرنواختری می گردد.

سحابی خرچنگ یکی از انواع محدود این نوع سحابی می باشد. سحابی ابرنواختری به شکل یک سحابی حلقوی یا سحابی نامنظم در قسمت اپتیکی قابل مشاهده می باشد. در کهکشان راه شیری در حدود ۱۲۰ نوع سحابی ابرنو اختری شناسایی شده است.

به طور خلاصه می توان گفت اگرچه سحابی ها را محل تولد ستارگان دانسته اند اما همین سحابی ها می توانند نقطه پایان نیز باشند. در میان تمام منظومه های ستاره ای و کهکشان ما و جهان را احاطه کرده اند سحابی ها و ابرهایی کشف شده اند که می تواند به تولید نسل بعدی ستارگان منجر شوند.

به هر صورت سحابی ها هرچه که باشند شکل و ظاهری زیبا دارند و تماشای آنها می تواند به انسان بفهماند که خداوند بزرگ علاوه بر زمین و موجوداتش شگفتی های آفرینش دیگری نیز دارد که مافوق جو زمین شکل گرفته می تواند ستاره ها را در آسمان تولید کنند.