آئین ها و نماد های عزاداری در افغانستان

با فرا رسیدن ماه محرم، ماه عزای سرور و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) شیعیان افغانستان نیز همپا با شیعیان دیگر کشورهای اسلامی و حتی اهل سنت با جمع شدن در مساجد و تکیه خانه مصیبت های وارد شده به امام حسین(ع) و یاران گرامی اش را به سوگ می نشینند.

در کابل پایتخت افغانستان و دیگر ولایات افغانستان چهره و سیمای خیابان ها و کوچه ها تغییر کرده همه این مصیبت بزرگ را با مراسم عزاداری، نوحه خوانی و زنجیززنی گرامی می دارند. پرچم ها و نوشته هایی که یاد و خاطره مظلومیت شهدای کربلا را در اذهان زنده می کند بر در و دیوار شهر آویزان می شود و فروشگاه های محصولات صوتی نیز نوارهای صوتی و تصویری را پخش می کنند.

در این میان اما آنچه در مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) در افغانستان در ماه محرم مورد توجه قرار می گیرد شیوه عزاداری و استفاده از سمبل هاست. در این قسمت قصد داریم شما را با علائم و نشانه های عزاداری محرم و صفر در افغانستان آشنا سازیم:

علم، نماد عزاداری شیعیان افغانستان

براساس برخی اسناد و شواهد تاریخی استفاده از نمادها و سمبل ها در عزاداری سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در میان شیعیان افغانستان تاریخچه نسبتا طولانی ندارد و در مقایسه با شیعیان دیگر کشورهای اسلامی مانند ایران، شبه قاره و برخی کشورهای اسلامی عرب در گذشته زیاد استفاده نمی شده است.

شیعیان افغانستان در گذشته از کمترین علائم و نمادها در عزاداری هایشان استفاده می کردند اما در زمان کنونی استفاده از سمبل ها و نشانه ها در عزاداری های شیعیان افغانستان افزایش یافته است.

همان طور که گفته شد استفاده از علائم و نشانه ها در عزاداری های شیعیان افغانستان در ماه محرم در سال های اخیر افزایش یافته است. عده ای این افزایش را بازگشت تعداد کثیری از مهاجرین افغانستانی از ایران به وطن خود می دانند. اکنون شیوه های سنتی عزاداری در افغانستان تغییر کرد و با فرا رسیدن ماه محرم استفاده از نمادها و علائم چهره شهر را عوض می کند.

براساس برخی شواهد با گسترش رفت و آمد شیعیان افغانستان به  ایران از سال ۱۳۴۰ هجری خورشیدی و به ویژه در دوره داوودخان به اوج خود رسید استفاده از سمبل ها در برپایی مراسم عزاداری ماه محرم در بین شیعیان افغانستان نیز افزایش یافت. پرچم های سیاه، سرخ و سبز و سفید رنگ با نوشته هایی در وصف مظلومیت امام حسین(ع) و یاران با وفایش، علم و گهواره نمونه های مهم سمبل هایی ست که در ماه محرم در بین شیعیان افغانستان مورد استفاده قرار می گیرد.

پرچم های سیاه، سرخ و سبز

شیعیان افغانستان در سال های اخیر در ماه محرم بر درودیوار مساجد و خیابان های منتهی به مساجد پرچم هایی به رنگ سیاه، سرخ و سفید نصب می گردد. روی پرچم ها نوشته هایی در وصف مظلومیت و گذشت و ایثار حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) و یاران با وفایش نوشته شده است.

در ماه محرم این پرچم های رنگی به سمبلی برای مرور حادثه جانکاه محرم در بین مردم تبدیل می گردد که خواندن تنها جملات نوشته شده کافی ست تا به اوج گریه و عزاداری برای نوه رسول خدا (ص) حضرت امام حسین (ع) برسید!

علم

علم از مهمترین علائم  و سمبل هایی ست که در مراسم محرم در بین شیعیان افغانستان مورد استفاده قرار می گیرد. علم یک چوب بلند است که معمولا با پارچه سبز رنگ پوشیده می شود و در قسمت بالای آن یک پنجه دستی قرار داده شده است، این پنجه دستی سمبل دستان بریده شده سقای دشت کربلا حضرت عباس(س) می باشد.

در طول مراسم ماه محرم عزادارانی که نذر یا نیتی در دل دارند پارچه هایی گهگاه همراه پول به علم می بندند. در پایان مراسم ماه محرم این پارچه ها به صاحبان تکیه خانه ها، ذاکران یا روحانیون داده می شود تا به نشانه تبریک بین مردم تقسیم شود. علم نماد علمدار کربلا حضرت عباس بن حسین(ع) می باشد که علی رغم دریافت امان نامه از سوی ابن زیاد هرگز برادرش را رها نکرد.

مراسم علم کشی در شب هفتم ماه محرم برگزار می شود

همان طور که گفته شد علم سمبل دستان بریده حضرت عباس(ع) کان سخا و گذشت و جوانمردی ست. در شب هفتم ماه محرم شیعیان افغانستان مراسم علم کشی را برگزار می کنند. در این شب علم از قبل در جای دیگر آماده می شود و با پاشیدن گل و گلاب خوشبو می گردد. در ادامه طی مراسم خاص علم به نزدیک محل برگزاری عزاداری آورده می شود. سپس هنگام ورود علم به داخل مراسم  عزاداری، نوحه خوان نوحه حضرت عباس(ع) را می خواند.

اشعار نوحه خاص است و حال و هوای دیگری به عزاداران می دهد. علم را در جای خاص که اغلب وسط تکیه خانه یا مسجد است قرار می دهند و عزاداران دور علم جمع شده به سرو سینه می زنند. مراسم با دعای کوتاه سخنران مجلس و ذکر صلوات عزاداران به پایان می رسد.

گهواره گردانی

از دیگر علائم و سمبل هایی که در مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) در بین شیعیان افغانستان استفاده می شود باید به گهواره اشاره کرد. عزاداران امام حسین(ع) به یاد حضرت علی اصغر، طفل شیرخوار امام  حسین(ع) که در روز عاشورا به شهادت رسید گهواره ای می سازند و آن را با پارچه های سبز و سفید می پوشانند.

روی پارچه های سوراخ هایی به نشانه تیرهایی که از سوی دشمن به گلوی علی اصغر(ع) نشانه رفت ایجاد می گردد. روز نهم محرم یا شب نهم محرم زمانیکه مجلس عزاداری و سخنرانی به اوج خود رسیده گهواره توسط عده ای از عزاداران وارد مجلس می شود. سخنران مجلس نوجه حضرت علی اصغر(ع) را می خواند.

همان طور که دیدید با فرا رسیدن ماه محرم و فرا رسیدن ماه ماتم و عزای شهدای کربلا شیعیان افغانستان نیز به سوگ و عزا می نشینند. استفاده از سمبل ها در این ماه نیز به اوج خود می رسد. سمل یا نشانه ها معمولا در پشت خود مفهومی خاص دارند. مانند علم که نشانه دستان بریده حضرت عباس(ع) و گهواره که نشانه طفل شیرخوار حسین(ع) می باشد.