ترازوی اعمال؛ سنگینی حسنات یا سیئات؟!

در مورد این که اعمال انسان در روز قیامت چگونه وزن می شود مباحث فراوانی در میان مفسران و متکلمان شده است.

میزان و سنجش اعمال انسان یکی از موقف های هولناک در رستاخیز است. خداوند در این باره می فرمایند: ” و الوزن یومئذ الحق فمن ثقلت موازینه فاولئک هم المفلحون و من خفت وازینه فاولئک الذین خسروا أنفسهم بما کانوا بآیاتنا یظلمون “

” وزن و سنجش اعمال در روز رستاخیز حق است، پس هر آنکس که ترازوی حسنات و نیکی های او سنگین تر باشد از رستگاران و هر آن کس که ترازویی سبک داشته باشد از خاسران و زیانکاران خواهد بود و آنها به دلیل انکار آیات ما، جزء ستمکاران هستند. “

همچنین در سوره ی مبارکۀ قارعه می فرماید:

«روزی که مردم مانند پروانه های پخش و پراکنده اند و کوه ها چون پشم حلاجی شده اند، پس هر آن کس که اعمال نیک و حسناتش سنگین تر باشد در عیش و نشاط است و هر آن کس که سئیات و گناهانش سنگین تر و حسناتش سبک تر باشد هاویه جایگاه اوست و تو چه می دانی که هاویه چیست؛ هاویه آتشی بسیار سوزاننده»

از آنجایی که اعمال انسان دارای وزن نیستند که قابل اندازه گیری باشند، تجسم اعمال را وسیله ای برای سنجش نیک و بد آنها در نظر گرفته اند.

در برخی موارد نیز گفته شده است که افراد را بر اساس اعمال و رفتارشان وزن می کنند.

همچنان که عبید بن عمیر نقل کرده است؛ در روز قیامت انسانی با جثه ای بزرگ و می آورند و بر ترازوی سنجش اعمال قرارش می دهند و وزن او از مگسی سبک تر است.

این مطلب اشاره به این موضوع دارد که این فرد در ظاهر انسانی با آنچه که در باطن اعمال نیک او هست فرق بسیاری دارد.

ترازوی اعمال از منظر علمای شیعه

از نظر شیعیان و علمای این مذهب، ترازو و وسیله سنجش اعمال انسان دو حالت دارد؛ برخی از علما آن را کمال و نهایت اعمال می دانند به عنوان مثال نمازی که به صورت عالی و کامل ادا شود ملاکی است برای کمال نمازها.
دیگر اعمال نیز همین طور هستند، هر عملی که در نوع خود به صورت بهترین و کامل ترین انجام شود.

برخی دیگر از علما بر این باورند که میزان و ترازوی اعمال انسان در روز قیامت اولیاء الهی و اعمال آنها می باشند به این ترتیب که عمل و رفتار این بزرگواران میزان قرار می گیرد.

هر اندازه که عمل سایر مردم از هر حیث به اعمال آنها نزدیک تر باشد اعمال آن شخص سنگین تر و هر قدر از آنها دورتر باشد اعمال شان سبک تر خواهد بود.

در روایات معصومین علیه السلام نیز به نظر دوم تاکید شده است و فرموده اند که ترازوی اعمال در روز قیامت اولیاء خاص الهی می باشند.

همچنین امام صادق علیه السلام راجع به آیه مبارکه یک‌دفعه‌ای و ” نضع الموازین القسط ” می فرمایند: موازین اولیاء و اوصیای الهی هستند که کسانی که بدون لحظه ای درنگ وارد بهشت می شوند.

در روایات بسیاری آمده است که أمیرالمؤمنین علی ( ع ) و فرزندان ایشان که امامان معصوم هستند ترازوی سنجش اعمال قرار می گیرند.

در شرحی که شیخ مفید در این خصوص بیان فرموده اند آمده است که، منظور از این روایات این است که ائمه معصومین میزان و ترازوی سنجش اعمال هستند، مانند کسی که می گوید سخن فلان شخص برای من سند است. پس در روز قیامت هم ملاک، رفتار و اعمال اهل بیت است و هر کسی باید خود را شبیه آنان قرار دهد

دو روایتی که گفته شد با یکدیگر قابل جمع اند، یعنی می شود گفت میزان در روز رستاخیز پیامبران الهی و اولیاء خدا هستند و در میان امم قبل و یا کسانی که اسلام به آنها نرسیده است، پیامبران زمان خودشان می تواند ملاک سنجش اعمال آنها قرار گیرد و کسانی که اسلام را درک کرده اند، پیامبر و ائمه اطهار به عنوان میزان اعمال شان می باشند.

در همین جهان نیز دوستان خدا مقیاس و میزان سنجش هستند اما از آنجا که در این دنیا بسیاری از حقایق در پرده ابهام قرار دارند این واقعیات نیز در روز قیامت آشکار خواهند شد.

از طرفی می بینیم که در اکثر موارد از واژه ی موازین استفاده شده است و این جمع بسته شدن گواه این است که اولیاء خدا ترازو و موازین سنجش اعمال ما در روز قیامت می باشند.

از آنجا که ممکن است هر کدام از ائمه در یک صفت خاص در جایگاه سنجش قرار بگیرند. بنابراین هر کدام از آنها به عنوان میزان و سنجش یکی از صفات و اعمال انسان هستند و از آنجا که انسان دارای صفات و خصوصیات متعدد می باشد موازین و الگوهای سنجش نیز باید متفاوت باشند.

سنگینی ترازوی حسنات

به سندها و روایات معتبر از ائمه معصومین نقل شده است که هیچ میزانی سنگین تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست. در قیامت هنگامی که میزان اعمال انسان سبک باشد آن را با صلوات سنگین می کنند.

پیامبر گرامی اسلام نیز می فرمایند، در قیامت هر کسی کفه گناهانش رو به سنگینی برود صلواتی را که بر من فرستاده است بر آن می گذارم تا حسناتش سنگین گردد.

شیخ صدوق نیز از امام رضا علیه السلام نقل کرده است که ایشان فرمود: هر کسی برای رفع گناهانش هیچ قدرتی نداشته باشد پس صلوات بسیار بر محمد و آلش بفرستد که آن باعث خرابی و ویرانی گناهان می شود.

همچنین حضرت رسول اکرم به نقل از دعوات راوندی می فرمایند، هر کسی در روز سه مرتبه و در شب هنگام نیز سه مرتبه از روی حبّ بر من صلوات بفرستد خداوند گناهان او را در آن شب و روز می آمرزد.

در روایات آمده است که هر کسی بر محمد و آل او صلوات بفرستد، ملائکه پیوسته برای او استغفار می کنند.

در آخر این نکته نیز قابل تأمل است که، در قیامت قدمی برداشته نمی شود مگر این که از انسان چهار چیز را بپرسند:

•  اول اینکه عمر خود را صرف چه چیزی کردید؟
•  دوم جوانی خود را چگونه و با چه چیزی گذراندید؟
•  سوم از مال و منال شما سؤال می شود که از کجا آمده و در کجا خرج شده است
•  و در نهایت از محبت اهل بیت علیه السلام.