معرفی کتاب «البهجه المرضیه فی شرح الالفیه» سیوطی + لینک دانلود مستقیم

البهجه المرضیه فی شرح الالفیه اثر جلال الدین سیوطی که به کتاب سیوطی نیز معروف است، از جمله آثار ماندگار و ارزشمند می باشد.

معرفی کتاب النهجه المرضیه فی شرح الالفیه

«الفیه» کتابی است که در قالب مجموعه ای از اشعار به آموزش قواعد علم نحو می پردازد و از تألیفات ابی عبدالله محمد جمال الدین بن عبدالله بن مالک می باشد.

از آنجایی که کتاب حاوی بیش از ۱۰۰۰ بیت شعر می باشد و علم نحو در قالب همین اشعار آموزش داده شده است، از همان ابتدا شارحان و اندیشمندان زیادی اقدام به نوشتن شرح و توضیح این کتاب نمودند.

یکی از شرح هایی که بر کتاب الفیه ابن مالک نوشته شده است کتاب سیوطی است که با نام البهجه المرضیه فی شرح الالفیه موجود می باشد.

کتاب البهجه المرضیه که از پایه دوم حوزه تدریس می شود، به عنوان مهم ترین کتب درسی در علم نحو به شمار می رود.

هرچند بر خود کتاب البهجه المرضیه نیز تا کنون شرح ها و حاشیه های زیادی نوشته شده است اما این کتاب از بدو نگارش تا کنون مورد توجه دانش پژوهان ادبیات عرب بوده است.

مروری بر متن و محتوای کتاب سیوطی

سیوطی در کتاب خود که به توضیح و تبیین کتاب «الفیه» پرداخته از اصطلاحات منطقی استفاده کرده و به قرائات مختلف و احادیث و اشعار زیادی استشهاد کرده است؛ در ادامه این مطلب به بررسی اجمالی متن و محتوای کتاب سیوطی می پردازیم:

استفاده از اصطلاحات منطقی

سیوطی در تعر یف و توضیح و تبیین برخی اصطالحات نحوی کتاب الفیه، از اصطالحات منطقی استفاده کرده است. به عنوان نمونه می توان به مورد زیر اشاره کرد:

در توضیح مصرع «کلامنا لفظ مفید کاستقم» که در مقام بیان تعریف کلام می باشد اینگونه می نویسد:

«و عبر به دون القول الطالقه علی الرأی واالعتقاد، و عکس فی الکافیه لان القول جنس قریب لعدم اطلاقه علی المهمل بخلاف الفضل»
در این عبارت که در مقام پاسخ به این پرسش است که چرا ابن مالک در کتاب الففیه در تعریف کلام از کلمه لفظ ولی در کتاب کافیه از لفظ قول استفاده کرده است؟ از اصطلاح منطقی «جنس قریب» استفاده کرده و توضیحات کافی را ارائه می دهد.

استشهاد به اشعار

همچنین در کتاب سیوطی استناد و استشهاد به اشعار نیز بسیار به چشم می خورد، اشعاری که در این کتاب آمده است بیشتر از اشعار جاهلی بوده ولی طی تحقیقات زبان شناسان و اندیشمندان اسلامی از بیشتر لغات و یا مشتقات آن اشعار که در استنادهای سیوطی به کار رفته است، در قرآن نیز به کار رفته است و استفاده شده است. به عنوان مثال در بیت زیر «اذا کنت ترضیه و یرضیک صاحبک؛ جهارا فکن فی الغیب احفظ للود»

برخی ز این کلمات و یا مشتقات آنها در قرآن کریم به کار رفته است.

استناد به قرائات قرآنی

در کتاب های مختلف علوم قرآنی مباحث متعدد و مفصلی در مورد اختلافات قرائات آمده است و از آنجایی که قرآن اصلی ترین و مقتن ترین و محکم ترین کتابی است که می توان مباحث مختلف از جمله مباحث نحوی را از آن استنباط و استخراج کرد، از این رو توجه به اختلافات در قرائات قرآنی می تواند بسیار اثر بگذار باشد.

کتاب سیوطی که بر شرح و تبینن الفیه نوشته شده است، در آموزش قواعد نحوی این نکته را مد نظر قرار داده و توجه به این اختلاف قرائات نموده است.

این موارد در کتاب زیاد است و لذا از اوردن مقال و شاهد صرف نظر می کنیم.

استناد و استشهاد به روایات

سیوطی همچنین در کتاب النهجه المرضیه فی شرح الفیه در موارد متهددی به روایات استناد کرده است. علاقمندان می توانند به کتاب البهجه المرضیه، صص۲۷ ،۴۶ ،۹۵ ، ۱۳۳، ۱۹۴، ۱۹۵، ۲۰۱ و ۲۷۸ مراجعه نمایند.

اشاره به لهجه های مختلف زبان عربی

زبان عربی از جمله زبان هایی است که دارای لهجه ها و گویش های مختلفی است و سیوطی با آگاهی از این اختلاف در لهجه ها در کتابش به بسیاری از این لهجه ها اشاره کرده است به عنوان مثال:

در مبحث اسم اشاره در شرح بیت « و باولی اشر لجمع مطلقا؛ والمد اولی ولدی البعد انطقا» می نویسد: « (و باولی اشر لجمع مطلقا) سواء کان مذکرا ام مونثا علاقا او غیره والقصره فیه لغه تمیم و المد لغه الحجاز…»

مراد وی از لغت در این عبارت لهجه است و اشاره به این دارد که در لهجه تمیم اسم اشاره «اولی» به صورت قصر به کار رفته است اما در لهجه حجاز به صورت مد (اولا) استعمال شده است.

اشاره به مباحث اصول علم نحو

پس از مدون شدن علم نحو؛ نحویون با بررسی قواعد نحوی و استفاده از علوم کلام و منطق و اصول فقه بر آن شدند تا به اصولی دست یابند که بتوانند با استفاده از آنها قواعد نحوی را ضابطه مند، تحلیل و تعلیل نمایند.

و سیوطی در هنگارش این کتاب به برخی از این اصول نحوی اشاره کرده و آنها را به کار گرفته است.

در خصوص ویژگی های کتاب سیوطی می توان به مطالب دیگری از جمله پرداختن به دیدگاه دیگر نحویون و نیز پرداختن به دیدگاه های مکتب کوفه و بصره و نیز نقل مطلب از دیگر کتاب های ابن مالک و همچنین نقل از کتاب های شرح دیگری که بر کتاب الفیه نوتشه شده است اشاره کرد.

شرح های موجود بر کتاب البهجه المرضیه

بر کتاب سیوطی شرح های زیادی نوشته شده است که به معرفی برخی از آنها می پردازیم:

الطریقه النقیه؛ اثر نقی منفرد

شرح نقی منفرد یکی از روانترین شروح کتاب سیوطی یا همان بهجه المرضیه است. نویسنده به دلیل آن که دیگر شروح این کتاب، مطالب را دسته‏ بندی نکرده و تنها به توضیح عبارات و مطالب مشکل و دور از ذهن مبتدی روی آورده ‏اند، به چنین شرحی دست زده است.

الحلیه اللامعه للبهجه المرضیه؛ اثر محمد باقربن محمدنقی شفتی بیدآبادی

این کتاب به زبان عربی نوشته شده و یکی از چندین شرح موجود بر کتاب سیوطی می باشد.