تاریخچه اختراع خط

اختراع خط بر می گردد به حدود ۶ هزار سال پیش در بین النهرین که بین دجله و فرات قرار داشت. سومری ها نخستین کسانی بودند که موفق به کشف خط و نوشتن شدند.

آنها با تصاویر کوچکی به عنوان نشانه های خطی که بروی صفحات گلی حک می کردند، می نوشتند. این تصاویر کوچک برای نوشتن در آثار باستانی دیگر کشور ها ما نند چین و مصر نیز دیده شده است، اما در ابتدا اختراع سومری ها بود و در نهایت این تصاویر کوچک خط میخی را به وجود آورد.

نوشته هایی که با این تصاویر حک شده بر روی گل ها به وجود آمده اند فقط توسط افراد خبره و خط شناسان حرفه ای قابل خواندن می باشد.

خط چیست؟

خط یک هنر است، و ابزاری برای بروز ذهنیات و تفکرات بشر و ثبت آن با استفاده از علائمی که در هر منطقه به شیوه ی خاصی رواج دارد. خط نوعی گفتار و زبان دست و ذهن است که از افکار و آثار ما حفاظت می کند و دانسته های ما را محفوظ نگاه می دارد.

در حقیقت بشر از آن زمان که تصمیم گرفت آنچه را که در ذهن دارد به خارج از فکرش انتقال دهد تصمیم به اختراع خط گرفت و پای در دنیای نگارش نهاد.

تاریخچه اختراع خط

در گذشته های دور مردم هر اقلیم با علائم خاصی ذهنیات خود و خاطراتی که در سر داشتند را به صورت نوشته حفظ می کردند. در کشور آلمان چوب خط های کوچکی مرسوم بود که از طریق آن نگارش می کردند.

مردمان کشور پرو با ریسمان های گره خورده افکارشان، ذهنیات و آنچه که قابل حفظ کردن بود را می نوشتند و بسیاری مناطق دیگر که برای اولین بار از علائم و نشانه هایی برای حفظ و نگاهداری داشته های شان استفاده می کردند.

تاریخچه اختراع خط را برخی از دانشمندان به ایرانی ها و تمدن سیلیرک نسبت می دهند می گویند کشف نوشتن و اختراع خط به آنها بر می گردد.

اختراع خط تصویری

بعد از این که خط به صورت اولیه کشف شد، بشر در مرحله دوم از خطوط تصویری استفاده کرد. این خط برای رسم افکار و اندیشه ها استفاده می شد.

کشیدن صورت یک ذهن، می توانست به آنها کمک کند تا منظور خود را به طور واضح برای مخاطب بیان کنند. مثلا برای نوشتن نام یک حیوان شکل آن را رسم می کردند.

این که بشر نیاز داشت تا خاطره هایش ثبت شود و اندیشه هایش در جهان خارج از ذهن باقی بماند، بر آن شد که خط را اختراع کند.

پیدایش خط تصویری به انسان کمک کرد تا بتواند با رسم شکل اموری را که در ذهن دارد به نمایش بگذارد. از سختی های این خط می توان به عدم وجود تصاویر در ازای احساسات و بسیاری دیگر از ذهنیات بود.

اما بشر کم کم این کمبودها را هم جبران کرد و توانست برای احساسات و عواطف نیز نمادهایی ترسیم کند و علائمی قرار دهد که اندیشه او به نمایش گذاشته شود.

تاریخچه خط در ایران قدیم

خط و نوشتن در ایران تاریخچه ای بسیار مفصل دارد، به اندازه ای که شاید بتوان در این رابطه کتابی قطور به چاپ رسانید. در طول تاریخ ۱۵۰۰ ساله ایرانی، هر زمان که خطی آسانتر و بهتر از گذشته به وجود آمد آن را بدون هیچ تعصبی پذیرفتند.

قدیمی ترین خطوط و اسناد خطی که اکنون در دست ایرانیان است به خط میخی است که به دوره هخامنشیان بر می گردد. بعد از اختراع خط و به وجود آمدن خط میخی، این نام را اروپاییان بر آن نهادند، زیرا این خط شامل خطوط افقی و عمودی است که مانند میخ قسمت بالایی آن پهن تر و قسمت پایینی اش باریک تر است.

در این خط برای هر کدام از حروف و مخارج آن، چند خط افقی و عمودی را با یکدیگر ادغام می کردند تا علائم با یکدیگر جابجا نشوند و مفاهیم را به اشتباه منتقل نکنند.

نوشتن با این خط وقت زیادی را در بر می گرفت و از آن جهت که برای یک کلمه باید دست بارها به این طرف و آن طرف حرکت می کرد بسیار خسته کننده بود.

به نظر می رسد که خط میخی فقط برای زینت بخشیدن به کتیبه ها و سکه ها به کار می رفته است و به دلیل صرف زمان زیاد برای نوشتن با این خط، از آن برای نوشتن در امور عادی زندگی و نیاز های روزمره استفاده نمی شد.

انواع خطوط باستانی

اختراع خط و انواع خطوطی که در ایران باستان مورد استفاده قرار می گرفته است عبارتند از:

خط میخی که پیشتر راجع به آن گفته شد.

خط آرامی، یکی از کهن ترین خطوط باستانی است که شاید بتوان نام مادر تمام خطوط الفبایی را به آن نسبت داد. آرامی ها به زبانی ساده سخن می گفتند و شغل اصلی آنها تجارت بود. سادگی زبان آنها باعث شد تا از آن در سراسر خاورمیانه استفاده شود و به صورت زبانی بین المللی در زمان خود به کار می رفت. هخامنشیان نیز از این خط و زبان در منطقه حکومتی شان استفاده کردند. بعد از هخامنشان نیز تا اوایل سده سوم قبل از میلاد خط آرامی به آرامی رو به خاموشی رفت.

خط پهلوی در زمان ساسانیان برای نوشتن به زبان فارسی آن دوره استفاده می شد و از خط آرامی ریشه گرفته بود. این خط تا مدت ها بعد از اسلام در انواع مختلف کتیبه ها، سکه ها، اسناد و … به کار می رفت. این خط بسیار سخت نوشته و خوانده می شد و اکنون نیز خواندن آن کار افراد عادی نیست.

خط اوستایی، خطی بود که کتاب مزدیسنا به آن زبان نوشته شده است. البته خطی که اوستا با آن نوشته است را نیز خط اوستایی می گویند. خط اوستایی را خط نویسان اسلامی، دبیره و دفیره گفته اند که امروزه با نام دین دبیری از آن یاد می شود.

خط مانوی بعد از ظهور مانی در ایران رواج پیدا کرد. مانی بعد از این که به مرتبت رسید خط خود را از الفبای تَدمُری برداشت کرد. الفبای مانوی مانند نوشتار امروزی از راست به چپ نوشته می شد و حروف آن نیز به یکدیگر نمی چسبید. آثار برجای مانده از این خط در ترکستان و چین به صورت کاملا مرغوب و زیبا کشف شده است.