جایزه جهانی مَن‌ بوکِر نصیب چه کسانی خواهد شد؟!

جایزه جهانی من بوکر یکی از معتبرترین جوایز ادبی جهان است که توسط بنیاد بوکر در انگلستان اهدا می شود. این جایزه معروف که به شکل سالانه اهدا می گردد به یک کتاب منتخب توسط هیئت داوران این جایزه که به زبان انگلیسی ترجمه شده باشد، تعلق می‌ گیرد. جایزه جهانی من بوکر که ۵۰ هزار پوند می باشد به‌ صورت مساوی میان نویسنده اثر و مترجم آن تقسیم می‌ گردد. در این مقاله می خواهیم شما را با جایزه جهانی من بوکر آشنا کنیم. اما پیش از آن لازم است با جایزه من بوکر آشنا شوید.

جایزه من بوکر

جایزهٔ ادبی من بوکر (The Man Booker Prize) که جایزه بوکر نیز خوانده می‌ شود، یکی از بااهمیت ترین و مشهورترین جوایز ادبی جهان است که هر ساله به بهترین رمان انگلیسی‌ زبانی که در یک سال گذشته نوشته شده باشد، اعطا می‌ شود. جایزهٔ ادبی من بوکر تا سال ۲۰۱۴ میلادی فقط به نویسندگان کشورهای مشترک‌ المنافع، انگلیسی‌ ها و ایرلندی‌ ها تعلق می‌ گرفت؛ ولی از سال ۲۰۱۴ میلادی تمامی آثاری که به زبان انگلیسی نوشته‌ می شدند حق شرکت در این جایزه را پیدا کردند.

اهمیت این جایزه معتبر ادبی در این است که نام برنده خوش شانس این جایزه به‌ صورت گسترده ای در رسانه ها و مطبوعات وارد می‌ شود و در نتیجه دست یابی به جایزهٔ بوکر تأثیر بسیار زیادی در فروش کتاب های او و همچنین معروفیتش در سرتاسر دنیا می‌ گذارد.

جایزه جهانی من بوکر

جایزه بین المللی بوکر (International Booker Prize) که قبلا جایزه جهانی من بوکر (Man Booker International Prize) نام داشت از سال ۲۰۰۵ آغاز به کار کر و تا سال ۲۰۱۵ به شکل دوسالانه برگزار می‌ گردید و به مجموعه آثار یک نویسنده که به زبان انگلیسی نوشته یا ترجمه شده باشند، اهدا می‌ شود. ولی از سال ۲۰۱۶ این جایزه به شکل سالانه برگزار می‌ گردد و به یک کتاب که به زبان انگلیسی ترجمه شده باشد، تعلق می‌ گیرد. جایزه بوکر از نظر ارزش مالی جایزه یکی از بهترین و با ارزش ترین جوایز ادبی جهان محسوب می شود.

تاریخچه جایزه جهانی من بوکر

پیش از ۲۰۱۶

در حالی که جایزه من بوکر تنها برای نویسندگانی از کشورهای مشترک المنافع، ایرلند و زیمبابوه اهد می شد، جایزه جهانی من‌ بوکر برای همه نویسندگان جهان بود که آثار او یا به زبان انگلیسی نوشته شده باشد و یا ترجمه گردیده باشد. این جایزه ۶۰ هزار پوندی که از سال ۲۰۰۵ بنیان گذاشته شد همانند جایزه نوبل ادبیات به تمامی آثار ادبی یک نویسنده و یا به عبارتی دیگر به یک عمر فعالیت های فرهنگی او داده می شد. البته آخرین مورد این جایزه در سال ۲۰۱۵ و به «لاسلو کراسناهورکایی» از کشور مجارستان اهدا شد.

• سال ۲۰۰۵ «اسماعیل کاداره از» کشور آلبانی
• سال ۲۰۰۷ «چینوآ آچه‌به» از کشور نیجریه
• سال ۲۰۰۹ «آلیس مونرو» از کشور کانادا
• سال ۲۰۱۱ «فیلیپ راث» از کشور ایالات متحده آمریکا
• سال ۲۰۱۳ «لیدیا دیویس» از کشور ایالات متحده آمریکا
• سال ۲۰۱۵ «لاسلو کراسناهورکایی» از کشور مجارستان

پس از ۲۰۱۶

در ژوئیه سال ۲۰۱۵ میلادی اعلام شد که روند اهدای «جایزه مستقل داستانی خارجی» (Independent Foreign Fiction Prize) برای همیشه متوقف خواهد شد. در نتیجه مبلغ «جایزه مستقل داستانی خارجی» با مبلغ جایزه جهانی من بوکر ادغام شد و یک جایزه مستقل شکل گرفت که بر اساس آن سالانه ۵۰ هزار پوند به نویسنده غیرانگلیسی زبان یک داستان طراز اول و مترجم انگلیسی آن اهدا می شد.

اکنون این جایزه به یکی از معتبرترین جوایز ادبی جهان تبدیل شده است و می تواند در حد و اندازه جایزه نوبل ادبیات ظاهر شود. نویسنده ای که موفق شود این جایزه را از آن خود کند کتابش به شهرت جهانی رسیده و میلیون ها نسخه از آن در سرتاسر دنیا به فروش می رسد. همچنین مترجم اثر نیز یک شبه به اوج شهرت می رسد و پله های ترقی را به یک دفعه بالا می رود.

• سال ۲۰۱۶ «هان کانگ» از کشور کره جنوبی به خاطر کتاب «گیاهخوار» ترجمه «دبورا اسمیت»
• سال ۲۰۱۷ «دیوید گراسمن» از رژیم صهیونیستی به خاطر کتاب «اسبی وارد بار می‌شود» ترجمه «جسیکا کوهن»
• سال ۲۰۱۸ «اولگا توگارزوگ» از کشور لهستان به خاطر کتاب «پروازها» ترجمه «جنیفر کرافت» لهستان
• سال ۲۰۱۹ «جوخه الحارثی» از کشور عمان به خاطر کتاب «اجرام آسمانی» ترجمه «مارلین بوث»

محور انتقادات

نسبت به جایزه من بوکر تا کنون انتقادات زیادی شده است. البته این انتقادات طبیعی نیز به نظر می رسد. معمولا در جایی که قرار است یک جایزه انگلیسی به یک نویسنده منتخب انگلیسی ها آن هم برای نوشتن یک رمان انگلیسی و یا ترجمه یک رمان به انگلیسی داده شود، حرف و حدیث های بسیاری پیش می آید.

شمار زیادی از منتقدین هیئت انتخاب کننده نامزدهای جایزه من بوکر را به داشتن نگاه سیاسی در انتخاب هایشان و همچنین فساد متهم می کنند. هیئت انتخاب کننده نامزدهای جایزه معمولا متهم می شود که نامزدهای این جایزه را بنا به دلایل غیرادبی همچون مسائل سیاسی، منطقه ای و یا نژادی انتخاب کرده است.

حاکم بودن فضا و نگاهی نژادپرستانه و امپریالیستی بر جایزه من بوکر و همچنین نقش بیش از اندازه نویسندگان و داوران آمریکایی در انتخاب نامزدان دریافت این جایزه که در سال های اخیر نیز افزایش یافته، از موارد دیگری محسوب می شوند که انتقادهای بسیار زیادی را نسبت به این جایزه انگلیسی برانگیخته است.

در یک مورد دیگر که در سال گذشته روی داد هیئت داوران جایزه بوکر، ملیت یک نویسنده تایوانی را تحت فشار سفارت چین به «تایوان، چین» تغییر داد که اعتراض های زیادی را در پی داشت.

دیگر جوایز بوکر

بنیاد بوکر علاوه بر جایزه اصلی من بوکر و جایزه جهانی من بوکر، داری بخش های دیگری نیز می باشد. بوکر روسی، بوکر عربی و بوکر آسیایی دیگر جوایز بنیاد بوکر هستند.

باید گفت که جایزه بوکر عربی با همکاری کشور امارات متحده عربی آغاز به کار کرده است. در بخش بوکر آسیایی نیز تا به حال تنها کتاب «زوال کلنل» نوشته «محمود دولت آبادی» از ایران کاندید دریافت این جایزه شده است.