دوره ماقبل تاریخ چیست و به چه زمانی گفته می شود؟

اگر به تاریخ و مباحث تاریخی علاقه مند هستید پس این مقاله را از دست ندهید زیرا می خواهیم درباره دوره ای از تاریخ یعنی دوره ماقبل تاریخ صحبت کنیم. ماقبل تاریخ دوره ای از زندگی بشر که بسیار هیجان انگیز و پر رمز و راز است. این دوره اسرار زیادی از تاریخ بشر را در سینه خود حبس کرده است که شاید روزی بر همگان فاش شود. بسیاری از تاریخ دانان و پژوهشگران و تاریخ دوستان بسیار علاقه مند هستند تا درباره این دوره بیشتر و بیشتر بدانند.

ماقبل تاریخ چیست

ماقبل تاریخ به دوره ای از تاریخ بشر گفته می شود که از حدود ۳٫۳ میلیون سال پیش و با شروع استفاده از اولین ابزارهای سنگی توسط انسان های نخستین آغاز می شود و تا دوره اختراع سیستم نوشتن ادامه می یابد. در واقع با آغاز توانایی بشر برای ثبت وقایع تاریخی که بر او می گذشته است دوره ماقبل تاریخ خاتمه می یابد.

اولین سیستم های نوشتن در حدود ۵۳۰۰ سال پیش شکل گرفت اما هزاران سال طول کشید تا نوشتار به طور گسترده ای در میان انسان ها استفاده شود تا جایی که تا قرن نوزدهم میلادی در برخی فرهنگ های بشری هنوز از سیستم نوشتاری استفاده نمی شد. بنابراین به عقیده شماری از تاریخ دانان زمان دقیق پایان دوره ماقبل تاریخ در مکان های مختلف با یکدیگر متفاوت است.

تمدن سومر در بین النهرین، تمدن دره ایندوس در شبه قاره هند و تمدن مصر باستان در ساحل رود نیل اولین تمدن هایی بودند که خط ویژه خود را ابداع نمودند و سپس آن را توسعه دادند و موفق شدند تاریخ خود را به وسیله مکتوب کردن آن، حفظ کنند. این اتفاق در اوایل عصر برنز رخ داده است. تمدن های همسایه این تمدن ها اولین کسانی بودند که از آن ها پیروی کرده و خط را وارد نظام فرهنگی خود نموده و از سیستم نوشتن بهره بردند. بسیاری از تمدن های دیگر دوران ماقبل تاریخ خود را در عصر آهن پایان دادند و موفق شدند بنویسند.

منبع اصلی جمع آوری اطلاعات برای مطالعه درباره دوره ماقبل تاریخ استفاده از یافته های باستان شناسی است. با استفاده از علم باستان شناسی می توان پاسخ بسیاری از سوالات درباره دوره ماقبل تاریخ را داد و افق های جدیدی را برای محققین علاقه مند به این دوره، باز کرد. با این حال برخی از پژوهشگران در حال تلاش هستند تا برای مطلعه روی دوره ماقبل تاریخ از شواهدی در علوم طبیعی و اجتماعی بیشتر استفاده کند. این دیدگاه معمولا توسط طرفداران «تاریخ عمیق» بیان شده است.

تقسیم بندی دوره ماقبل تاریخ

معمولا دوران ماقبل تاریخ را به سه دوره عصر حجر (Stone Age)، عصر برنز (Bronze Age) و عصر آهن (Iron Age) تقسیم بندی می کنند. عصر حجر دوره ای طولانی بود که در طی آن از سنگ به طور گسترده ای برای ساختن لوازم مورد نیاز بشر برای زندگی و شکار استفاده می شد. این دوره تقریباً از ۳٫۳ میلیون سال پیش و در پی استفاده بشر از سنگ برای تکه تکه کردن و همچنین کشتن شکار، آغاز شد و در حدود ۸۷۰۰ پیش از میلاد و با ظهور فلزکاری پایان یافت.

عصر برنز یا عصر مفرغ نیز دوره ‌ای در تاریخ بشر است که طی آن انسان ها دست به فلزکاری زدند و از روش هایی برای ذوب کردن فلزاتی همچون مس و قلع و همچنین آلیاژسازی و قالب ریزی برنز استفاده کردند. این دوره از ۳ تا ۴ هزار سال قبل از میلاد مسیح آغاز و تا ۱۲۰۰ قبل از میلاد ادامه یافت.

عصر آهن هم دوره ای است که طی آن انسان به طور گسترده از آهن برای ساخت تجهیزات مورد نیاز خود بهره برد. ورود آهن به زندگی بشر چهره جوامع انسانی را تغییر داد و جهان را وارد مرحله جدیدی کرد. عصر آهن از حدود ۱۲۰۰ پیش از میلاد آغاز می شود و در حدود ۵۰۰ پیش از میلاد خاتمه می یابد.

سیستم تقسیم دوره ماقبل تاریخ به عصر حجر و به دنبال آن عصر برنز و عصر آهن در مطالعات تاریخی بیشتر مناطق اوراسیا و شمال آفریقا مورد استفاده قرار می گیرد، اما در مناطقی از جهان همانند قاره آمریکا، اقیانوسیه، استرالیا و بخش اعظمی از صحرای آفریقا، کار با فلزات سخت به طور ناگهانی پس از تماس با فرهنگ های اوراسیایی، رواج یافت. یعنی هنگامی که تمدن های اوراسیایی در عصر آهن حضور داشتند، شمار دیگری از تمدن ها همانند تمدن های ساکن اقیانوسیه همچنان در عصر حجر به سر می بردند و برای آن ها هنوز زمان ورود به عصر مفرق آغاز نشده بود.

این مناطق البته بدون در نظر گرفتن استثنائاتی همانند تمدن های دوران پیشاکلمبی در آمریکا، سیستم های نوشتاری پیچیده را تا قبل از برخورد با تمدن های اوراسیایی ها توسعه ندادند و در نتیجه دوران پیش از تاریخ آن ها حتی به قرون اخیر می رسد. به عنوان مثال معمولاً سال ۱۷۸۸ میلادی به عنوان تاریخ پایان دوران ماقبل تاریخ استرالیا درنظر گرفته می شود.

پس برخلاف آغاز دوره ماقبل تاریخ که زمان تقریبا مشخصی دارد . اکثر دانشمندان بر سر آن اتفاق نظر دارند، نمی توان برای پایان دوره مقابل تاریخ زمان مشخصی را درنظر گرفت، زیرا چنانچه گفته شد، هر تمدنی در زمانی متفاوت با سایر تمدن ها، از سیستم نوشتاری استفاده کرد و توانست از دوران ماقبل تاریخ وارد دوره تاریخی شود و آنچه بر خود گذشته است را بنویسد و برای آیندگان به یادگار بگذارد.

دوره آغاز تاریخ

دوره ای که در آن یک فرهنگ سیستم نوشتاری ویژه خود را توسعه نداده بوده است و اغلب به آن فرهنگ در نوشتارهای برجای مانده از دیگر فرهنگ ها اشاره می شده است به عنوان آغاز تاریخ (Protohistory) شناخته می شود.

در واقع آغاز تاریخ دوره ای است که میان دوره های ماقبل تاریخ و تاریخی قرار دارد. بدین صورت که در طی این دوره تمدن های دارای خط در همسایگی یک تمدن بدون خط قرار داشته است و راجع به وقایع و تاریخ آن تمدن اطلاعاتی را ثبت کرده است.