شانه فرش و تراکم آن به چه معناست [راهنمای خرید فرش به زبان ساده]

شانه فرش اصطلاح آشنایی برای بیشتر شهروندان ایرانی می باشد چراکه مبلمان خانه هر ایرانی بدون یک یا چند تخته فرش ماشینی زیبا با طرح های جذاب تکمیل نمی شود. فرش ماشینی از هر نوعی که باشد چون در مقایسه با فرش های دستباف قیمت پایین تری دارد، مشتریان زیادی در بازارهای ایران و حتی بازارهای بیرون از این کشور دارد.

شانه فرش

شانه فرش در واقع همان تراکم عرضی در گره هایی است که در فرش بافته می شود. برای درک بهتر این معنا بهتر است نگاهی به طرز بافت فرش های دستی که در گذشته ای نه چندان دور در بیشتر خانه ها در روستاهای ایران انجام می شد، بیندازیم: اصطلاح «استاد قالی زن» به کسی اطلاق می شد که نخ های سفید رنگ(چله قالی) را روی یک چارچوب چوبی و بعدها چارچوب آهنی که روستائیان به آن به طور خلاصه دستگاه قالی می گفتند سوار می کرد. این دستگاه قالی که به شکل یک مستطیل سه در چهار بود از طول روی زمین قرار می گرفت. استاد قالی زن چله ها(نخ های سفید باریک) را بین دو طول دستگاه با دقت خاصی عبور می داد، نخ های عمودی می توانستند به همدیگر بسیار فشرده یا با فاصله بیشتری قرار گیرند. قالی بافان توسط دست و با عبور دادن نخ های رنگی از میان دو چله عمودی گره هایی می زدند و قالی را می بافتند. شانه فرش در فرش های ماشینی در واقع همان نخ های عمودی در فرش دستباف هستند. به طور مثال وقتی می گوییم فرشی ۱۰۰۰ شانه است این بدین معنا است که در هر متر مربع از عرض فرش هزار گره بافته شده است.

تراکم فرش را با شانه فرش اشتباه نگیرید

همان طور که در بالا دیدید برای درک بهتر این موضوع دار قالی های دستباف قدیمی را توضیح دادیم: در دار قالی چله ها به طور عمودی روی دستگاه قرار داده می شدند و قالی بافان با دست گره می زدند و قالی را می بافتند. به عبارت ساده تر تراکم چله ها توسط استاد قالی زن مشخص می شد و تعداد گره هایی که به طور عمودی روی هم قرار می گرفت را قالی بافان مشخص می کردند. در قالی های ماشینی، شانه تعداد گره هایی است که در هر متر مربع از عرض فرش بافته می شود و تراکم همان تعداد گره هایی است که در هر متر مربع از طول فرش قرار می گیرد.

هنگام خرید فرش به شانه و تراکم دقت کنید

همان طور که در بالا گفته شد در کنار شانه فرش، تراکم فرش نیز مطرح می شود، به عبارت دیگر هرجا که شانه مطرح شد، تراکم نیز مطرح می شود. شانه و تراکم از دو ویژگی اصلی فرش های ماشینی می باشد. به طور مثال اگر بگوییم فرشی ۷۰۰ شانه است، براساس استاندارد موجود در دستگاه های قالی بافی خودکار تراکم آن ۲۵۵۰ می باشد. در فرش ۱۰۰۰ شانه تراکم ۳۰۰۰ و در فرش ۱۲۰۰ شانه تراکم ۳۶۰۰ می باشد که بالاترین حد تراکم موجود در یک فرش می باشد.  

شانه و تراکم به زبان ساده

اگر بخواهیم شانه فرش و تراکم را به زبان ساده بیان کنیم باید بگوییم هرچه تعداد شانه فرش بیشتر باشد، فرش ریز بافت تر و شلوغ تر است و به اصطلاح می گوییم فرش به قالین دستباف شبیه تر است. شانه فرش به ریزی و نقشه فرش مربوط می شود. تراکم به فشردگی فرش در بخش طور مربوط می گردد. به اصطلاح هرچه تراکم فرش بیشتر باشد، فرش سنگین تر و سفت تر است.

شانه ها و تراکم های رایج

در توضیح شانه فرش و تراکم آن گفته شد که شانه تعداد گره هایی است که در هر مترمربع از عرض فرش می خورد و تراکم تعداد گره هایی است که در هر متر مربع از طول فرش بافته می شود. شانه های رایج در فرش های ماشینی عبارتند از ۳۵۰، ۴۴۰، ۵۰۰، ۷۰۰، ۱۰۰۰ و ۱۲۰۰ شانه و تراکم های رایج شامل ۳۰۰، ۴۰۰، ۵۰۰، ۶۰۰، ۷۰۰، ۸۰۰، ۹۰۰، ۱۰۰۰، ۱۲۰۰، ۱۴۰۰، ۲۵۵۰، ۳۰۰۰، ۳۲۰۰ و ۳۶۰۰ می باشد.

شانه، تراکم و البته جنس نخ فرش

گفتیم که شانههای فرش و  تراکم می تواند در مرغوبیت و قیمت فرش تأثیر گذار باشد، به عبارتی فرش های با شانه و تراکم بالاتر باید کیفیت بهتر و البته قیمت بالاتری داشته باشند. در این میان نکته مهم دیگری که باید توجه داشته باشید جنس به کار رفته در نخ فرش می باشد. در قالی های دستباف جنس نخ یا همان چله قالی و نیز جنس نخ های رنگی که قرار بود قالی بافان از آن در بافت قالی استفاده کنند در تعیین قیمت قالی مهم ارزیابی می شد. این نکته در فرش های ماشینی هم مهم ارزیابی می شود. به طور مثال اگر شانه و تراکم یک فرش عالی باشد اما جنس نخ آن مرغوب نباشد، قالی کیفیت خوبی نخواهد داشت. عکس قضیه نیز صادق است: اگر شانه و تراکم فرش کم باشد اما فرش با نخ مرغوب بافته شده باشد، می توان این فرش را در گروه فرش های با کیفیت قرار داد. پس این بار که برای خرید فرش به بازار رفتید تنها در زیبایی نقش و نگار فرش ها غرق نشوید بلکه در کنار شانه و تراکم به جنس نخ به کار رفته در آن نیز دقت کنید.

به هر حال اینک که با ما همراه شدید، می توانید از این پس یک قالی خوب برای خود بخیرد. تازه دلیل تفاوت سبک و سنگین بودن فرش ها را نیز درک کردید. حالا می دانید چرا قالی های دستباف را باید دو نفره یا سه نفره از زمین بلند کرد در حالیکه بسیاری از فرش های ماشینی را به تنهایی نیز می توانید از زمین بلند کنید. دیگر اینکه استفاده از فرش های دستباف در مبلمان خانه نه تنها کلاس اقتصادی خانواده شما را نشان می دهد که می تواند به توسعه صنعت قالی بافی نیز کمک کند!