بیابان زدایی چیست و چگونه می توان بیابان را زدایید؟!

منظور از بیابان زدایی از بین بردن بیابان ها نیست زیرا این مناطق مانند دیگر بوم های طبیعی حاصل فعالیت های گیاهان و جانوران و دیگر موجودات زنده تحت شرایط آب و هوایی خاص بوجود آمده است.

بیابان زدایی چیست؟

به تمامی روش های جلوگیری از خشک و بیابانی شدن آن مناطق از زمین (مناطق خشک، نیمه خشک، نیمه مرطوب) که انسان ها با فعالیت های خود موجب تخریب آن می شود، می گویند.

در سال ۱۹۹۲ در آفریقا پدیده بیابان زایی درکنفرانس سران ریود به طور جدی مطرح شد که این موضوع به تاسیس کنواسیون جهانی بیابان زدایی UNCCD که زیر مجموعه ای از سازمان ملل متحد مطرح شد، انجامید. دوسال بعد یعنی در سال ۱۹۹۴ سازمان ملل متحد، ۱۷ ژوئن را روز جهانی بیابان زدایی اعلام کرد و علت نام گذاری آن، بالا بردن سطح آگاهی مردم در مورد این موضوع و دنبال کردن برنامه های کنوانسیون بود.

در کنوانسیون جهانی UNCCD، برنامه راهبردی برای سال های ۲۰۱۸ تا۲۰۳۰ تعیین و تنظیم شد. در این برنامه به بهینه ساختن تعهدات جهانی کامل و جامع طبق دستور العمل سال ۲۰۳۰  در راستای توسعه پایدار که هدف آن بهره وری بیشتر و بهتر از زمین های تخریب شده و کنترل زمین لرزه ها است، پرداخته اند. همچنین جلوگیری از اثرات زیان بار خشکسالی برای آن دسته از جمعیت هایی که آسیب پذیراند و بهبود بخشیدن شرایط زندگی ۱٫۳ میلیارد جمعیت زمین در این قرار داد جهانی در نظر گرفته شده است که مهمترین هدف این تعهد نامه بشمار می آید.

موضوع بیابان زدایی به اندازه ای دارای اهمیت بوده و است که درمارس سال ۲۰۰۵ در یک فراخوان، سازمان ملل از همه افرادی که علاقه به همکاری داشتند درخواست طرحی برای نماد و آرم کنوانسیون کردند تا در ۱۷ ژوئن روز جهانی بیابان زدایی سال ۲۰۰۶ بهترین آن ها را برگزینند. برای این آرم و نماد، ۳ عنصر اصلی، درخت که همانند یک سقف روی آرم قرار گرفته بود، خورشید که نمادی اززندگی و گرما است و تپه های رنگی نمادی از زمین، در طرح کریشن موری موتو وجود داشت که در نهایت بهترین گزینه انتخاب شد.

آرم و نماد فعلی کنوانسیون بیابان زدایی این طرح نیست اما شباهت نزدیکی با طرح کریشن موری موتو دارد. وجود درختان دراین آرم به مثابه محافظت از زمین، آسمانی با رنگ روشن که گرمابخش خاصی برای زمین است و تصویر زمین با رنگ های سبز و قهوه ای از مهمترین شباهت های این آرم با طرح ارائه شده بشمار می آید.

مناطق پنج گانه که تحت نظارت قرار داد UNCCD قرار دارند عبارت اند از آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین و کارائیب، اروپای مرکزی و شرقی و دریای مدیترانه، که کشورهایی که در این مناطق قرار دارند با همکاری و هماهنگی یکدیگر به برنامه ریزی و اجرای آن در سطح ملی می پردازند.

بزرگترین برنامه ریزی بیابان زدایی در کشور چین و بیابانی به نام کوبکی اجرا شده است. این پروژه که توسط یک پیمانکار خصوصی و حمایت دولت چین اداره می شد درمدت ۳۰ سال تقریبا ۶۰۰۰ کیلومتر مربع از بیابان کوبکی را بیابان زدایی کرده اند واین پروژه درسال ۲۰۱۳ جایزه کنوانسیون مبارزه با بیابان زدایی را به خود اختصاص داد.

یکی از فواید اصلی این طرح راه اندازی سلول های خورشیدی است که در نیروگاه خورشیدی کوبکی ۱۰۰۰ مگاوات برق تولید می شود. همچنین باعث رونق صنعت گردشگری و سفر توریست ها در این منطقه شده است.

بخش برنامه ریزی محیط زیست در سازمان ملل برای اجرای یک پروژه همانند بیابان کوبکی که بیابان زدایی واقعی انجام شود در حدود ۱٫۸ میلیارد دلارسرمایه در مدت ۵۰ سال نیاز دارد.

از آنجایی که ایران سومین کشوری بود که به کنوانسیون بیابان زدایی ملحق شد، تلاش های فراوانی برای جلوگیری از بیابان زایی در ایران انجام گرفته است که از دهه ۲۰ شمسی در سبزوار و خوزستان شروع شده و تا سال ۸۸ خورشیدی، نزدیک به یک میلیون هکتار به جنگل های دست کاشت از نوع  گونه های مقاوم با شرایط آب و هوایی گرم و خشک در ایران تبدیل شده است که نقش مهمی درمحافظت از شهرها و روستاها، فراهم کردن علوفه مورد نیاز حیوانات و تولید چوب، کاهش آلودگی و… داشته است و ۲۷ خرداد را روز جهانی مقابله با بیابان زایی نامیده اند.

برای رویارویی با بیابان زایی وجلوگیری از پیشرفت آن راه حل هایی را ارائه کرده اند که عبارت اند از:

• برقراری تعادل بین دام و مراتع به منظور حفاظت از پوشش گیاهی
• استفاده کردن از روش های کارآمد برای ذخیره آب باران
• کاشتن درختان و گیاهانی که در شرایط آب و هوایی مناطق خشک مقاوم هستند مانند گیاهان شوره زی
• احیای شوره زارها
• به جریان انداختن سیلاب ها و آب
• کاشتن گیاهان مخصوص بیابان زدایی مانند کنار، بنه، سمر، کهور، کرت، سلم، کوهنگ، اقاقیا، اکالیپتوس، کرتکی، کاسیا، رمیلک
• بکارگیری از سوخت های قابل جایگزین

از اهداف و برنامه های دولت ایران برای احیا و توسعه منابع طبیعی که قابلیت بازیافت دارند و جلوگیری از پیشرفت بیابان ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش آگاهی عمومی در زمینه منابع طبیعی بازیافتی و شناساندن خطرات احتمالی از پیشرفت بیابان ها با استفاده از وسایل و رسانه ها ی ارتباط جمعی
• ممانعت از مهاجرت دامداران و کشاورزان به شهرها از طریق سرعت بخشیدن به روند توسعه اقتصادی و اجتماعی در روستاها
• محافظت از محیط زیست
• احیا کردن زمین های فرسایش یافته
• توسعه اقتصادی از طریق فناوری که با محیط زیست سازگار است.
• بکارگیری سیاست هایی در زمینه جمعیت شناختی که منجر به کاهش رشد آن از ۳/۱۷% به ۲/۷% شده است.
• تثبیت کردن ریگ های روان برای کاهش اثرات منفی بر مناطق مسکونی، زمین های زراعی، مناطق سوق الجیشی، تاسیات و جاده ها
• تشویق مردم در مراحل تصمیم گیری و اجرا کردن برنامه های مربوط به آن.

در پایان باید گفت همه ما در برابر زمین، جایی که در آن رشد و زندگی می کنیم مسئول هستیم و آسیب های هر چند کوچک ممکن است اثرات جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد. پدیده بیابان زایی یکی از عواقبی است که هم اکنون باید به دنبال رفع آن از طریق راه های بیابان زدایی باشیم. پس بیایید با زمین و محیط زیست خود مهربان باشیم.