زندگینامه خیام نیشابوری و آثار مهم او

در زندگینامه خیام نیشابوری این گونه بیان شده است که امام غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری، ستاره شناس، فیلسوف، ریاضی دان و شاعر در زمان دوره سلطنت سلجوقیان به دلیل اینکه مقام علمی بالایی داشت لقب « حجه الحق » را به او داده بودند.

زندگینامه خیام نیشابوری

وی دراواخر قرن پنجم هجری قمری در نیشابور دیده به جهان گشود. در زادگاه خود در سنین پنج و شش سالگی به مدرسه ی علمیه رفت، این مدرسه شامل حجره های زیادی بود که در آنجا دروس مقدماتی که از جمله خواندن قرآن، خواندن فارسی، مقدمات حساب، مقدمات عربی، احکام فقهی وادبیات و عربی بود را در کمتر از دوسال نسبت به دیگر کودکان و طلاب، بسیار سریع فرا گرفت.

پس از آن یادگیری علم را در نزد استادان وعالمان بزرگ ومشهوری مانند امام موفق نیشابوری ادامه داد و گفته شده است که در جوانی به علم فلسفه و ریاضیات بسیار مسلط بود. همچنین حدیث، حکمت، تفسیر و ستاره شناسی را به خوبی آموخت. در سال ۴۶۱ هجری  پس از مرگ پدرش به سمرقند عزم سفر کرد و با حمایت قاضی القضات، ابوطاهر عبدالرحمن بن احمد در آنجا کتاب معروف جبر و مقابله را به زبان عربی تالیف کرد. در این کتاب که معروفترین اثر ریاضی او است به طرح سوال و پاسخ به مشکلات هندسه اقلیدس پرداخته است.

خیام یکی از بزرگترین دانشمندان زمان خود بوده که از حافظه ای قوی و هوشی فوق العاده برخوردار بود. به گونه ای که در علم نجوم، ریاضیات، فلسفه و حتی طب به درجات عالی رسید. او همچنین به زبان های فارسی و عربی شعر می سرود و کتاب های با ارزشی را در علوم مختلف تالیف کرده است. اگرچه شهرتش بیشتر به خاطر اشعار و رباعیاتی است که سروده و به چند زبان ترجمه شده است. همه معاصران و هم دوره وی، او را با القابی مانند فیلسوف، امام، حجه الحق می خواندند. همچنین او در زمان خود به مقامات علمی و فلسفی بالایی رسید و در نزد علما و فیلسوفان جایگاه ویژه ای پیدا کرده بود.

خیام در زمان حکومت سلسله سلجوقیان و پادشاهی آلپ ارسلان و ملکشاه سلجوقی زندگی می کرد. از آنجایی که او در علم نجوم مهارت زیادی داشت، در آن زمان ملکشاه  با مشورت وزیر مدبر خود خواجه نظام ملک خیام و دیگر منجمین را به اصفهان دعوت کرد. او همراه با دیگر منجمین رصد خانه سلطان ملکشاه سلجوقی را بنا کرد. همچنین او با درخواست سلطان به اصلاح تقویم پرداخت که تقویم جلالی نام گرفت.  

اگرچه شهرت خیام بیشتر برای شاعری است ولی در واقع باید گفت او یک فیلسوف و ریاضی دانی بود که به تحقیق و پژوهش درمورد آثار ابوعلی سینا پرداخت و یکی از اثرهای او که خطبه ای در مورد یگانگی خداوند است را به زبان فارسی ترجمه کرد.

همانطور که در زندگینامه خیام نیشابوری آمده است او یکی از منجمین متبحر زمان خود بوده و تقویمی که امروزه در دست ماست  ثمره تلاش و محاسباتی است که او به همراه دیگر دانشمندان در زمان سلطنت جلال الدین ملکشاه سلجوقی انجام داد که این تقویم را به نام او، تقویم جلالی نامیدند. او چگونگی انجام محاسبات نجومی خود برای ثبت این تقویم را در رساله ای نوشته است.

دراین تقویم سال شمسی ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۵ ثانیه دارد. هر سال دوازده ماه دارد که ۶ ماه اول سال ۳۱ روز و ۵ ماه بعد ازآن ۳۰ روز و ماه آخر ۲۹ روزه است. هر چهارسال را یکسال را کبیسه می نامند که ماه آخر یا دوازدهم آن ۳۰ روز است و آن سال ۳۶۶ روزه است. در تقویم جلالی هر پنج هزار سال یک روز اختلاف زمان وجود دارد در حالی که هر ده هزار سال در تقویم گریگوری سه روز اختلاف زمان محاسبه می شود.

او همچنین به تدریس علوم و فلسفه یونان می پرداخت و دانشجویانی رادر این زمینه تربیت کرد و آنها را تشویق به ورزش جسمانی و پرورش نفس می کرد. آثار زیادی از او باقی مانده است که آنها در دوران قرون وسطی به زبان لاتین ترجمه شد و اروپاییان از آنها استقبال بسیار زیادی کردند.

از روایات موجود درمی یابیم که خیام چندین سفر به سمرقند، بلخ، هرات و اصفهان داشته است که در همه جا با آگاهی کامل در مورد سرگشتگی وحیرت فلسفی خود صحبت می کرد. رساله هایی در مورد کیفیت معراج و علوم طبیعی و کتاب های دیگر زیادی را به زبان فارسی و عربی نوشته که همه اینها آثاری است که در مدت زندگی خود ثبت کرده است.

رساله نوروز نامه یکی دیگر از آثارمعروف او است که در آن با  نثری روان و ساده به پیدایش نوروز و چگونگی  برگزاری و آداب آن در دربار ساسانیان سخن گفته است. همچنین او در این اثر با علاقه زیاد به آیین جهانداری شاهان ایرانی، علوم، حرفه ها و پیشه های مورد توجه و علاقه آنان و معرفی چند تن از پادشاهان ایرانی پرداخته است.

عده ای از راویان مرگ خیام نیشابوری را بین سال های ۵۱۷ تا ۵۲۰ هجری می دانستند ولی بعد از تلاش و بررسی های زیاد دریافتند که سال دقیق وفاتش سال ۵۱۷ بوده است. آرامگاه او در باغی که مقبره امامزاده محروق قرار دارد  در شهر نیشابور استان خراسان رضوی است.

آثار خیام نیشابوری

کتاب ها، رساله ها و مقاله هایی که خیام نیشابوری در زمینه علوم مختلف برجای گذاشته و تاریخ نویسان موجودیت آنها را در شرح زندگینامه و آثار او بیان کرده اند عبارت اند از:

• رساله فی براهین الجبر و المقابله
• زیج ملکشاهی یا زیج جلالی
• رساله ای در طبیعیات
• رساله فلسفی: که در این اثر درباره حکمت الهی در آفرینش عالم و تکالیف مردم وعبادات بسیارسخن گفته شده است.
• نوروز نامه: که در مورد چگونگی برگزاری آداب و رسوم واعیاد ایرانیان به خصوص تاریخ و روزعید نوروز است.
• رساله تکلیف
• دیوان رباعیات فارسی
• رساله ضیاء العلی
• رساله میزان الحکمه: درباره اندازه گیری مقدار طلا و نقره در جسم مرکب است.
• رساله ای در شرح مشکلات کتاب مصادرات اقلیدس
• رساله روضه القلوب
• ترجمه خطبه توحیدیه ابن سینا
• رساله نضام الملک در بیان حکومت
• رساله مشکلات ایجاب
• رساله ای در بیان زیگ ملک شاهی
• عیون الحکمه
• رساله لوازم الا کمنه (هواشناسی)
• اشعار عربی خیام
• رساله در تحقیق معنی وجود
• رساله معراجیه
• رساله در علم کلیات
• رساله ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب

امیدواریم این مطلب(زندگینامه خیام نیشابوری) دراطلس پلاس برای شما همراهان گرامی مفید واقع شده باشد.