نکیر و منکر کیست و دقیقا چه زمانی وارد قبر میت می شوند؟

نکیر و منکر و سوالاتی که این دو فرشته خداوند درون قبر از روح میت می پرسند یکی از اعتقادات مهم دینی ما محسوب می شود. همه ما باور داریم هنگامی که از دنیا می رویم و ما را وارد قبر می کنند، دو فرشته از سوی خداوند موظف است که از اعتقادات کلی ما سوال کنند؛ نحوه جواب دادن ما به سوالات او دو فرشته، کیفیت زندگی ما در عالم برزخ و طبیعتا پس از آن در عالم قیامت را تعیین خواهد کرد. در این مقاله ازاطلس پلاس به بیان برخی جزئیات درباره این دو ملک خداوند می پردازیم.

نکیر و منکر کیستند؟

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در تعریف نکیر و منکر می فرمایند: «ن لله تعالی ملکین یقال لهما: ناکر و نکیر ینزلان علی المیت فیسأ لانه عن ربه و نبیه و دینه و امامه فان اجاب بالحق سلموه الی ملائکه النعیم و ان ارتج علیه سلموه الی ملائکه العذاب.»

«خداوند دو فرشته دارد به نام ناکر و نکیر که بر قبر میت وارد شده و از او سؤالاتی درباره خدا و پیامبر و دین و امام می نمایند، اگر درست جواب بدهد وی را به ملائکه نعمت و رحمت تحویل می دهند، چنانچه از جواب باز ماند او را به ملائکه عذاب تسلیم می نمایند.»

پس این دو فرشته در واقع مشخص کننده این مطلب هستند که وضعیت کلی انسان ها پس از مرگ به چه نحوی قرار است باشد. اگر انسان بتواند سوالات نکیر و منکر را جواب دهد، بهشتی است و روزنه ای از بهشت برای او گشوده خواهد شد و خدای ناکرده اگر از پاسخ دادن عاجز بماند روزنه ای از جهنم بر او باز می شود.

بشیر و مبشر!

تصور عمومی این است که دو فرشته نکیر و منکر برای همه انسان ها اعم از مومن و غیر مومن همراه با قیافه های ترسناک و گرزهای اتشین و خوف ناک می آیند اما روایات چیز دیگری به ما می گویند.

بر اساس روایات اهل بیت علیهم السلام، خداوند برای انسان های مومن و با تقوا که زندگی دنیایی شان را همواره با اعتقاد و یقین سپری کرده اند، دو فرشته زیبا و خوش اخلاق به نام «بشیر» و «مبشر» می فرستند و این دو فرشته با رویی گشاده و اخلاقی خوش از انسان مومن سوالاتی را می پرسد.

در یکی از دعاهای ماه رجب اینگونه وارد شده است: «وَ ادْرَأْ عَنِّی مُنْکراً وَ نَکیراً وَ أَرِ عَینِی مُبَشِّراً وَ بَشِیراً»، «خداوندا! نکیر و منکر را از من دفع و چشمان من را به بشیر و مبشر روشن فرما»

زمان آمدن نکیر و منکر کِی هست؟

اکثر افراد اینگونه تصور می کنند که نکیر و منکر در شب اول قبر به سراغ روح میت می آید. تصور عمومی بر این است که حتی اگر شخص میت را صبح به خاک بسپارند، نکیر و منکر برای وارد شدن بر او تا شب صبر می کنند، در حالی که این تصور اشتباه است و زمان آمدن این دو فرشته الهی ربطی به شب اول قبر ندارد.

بر اساس روایات رسول خدا و اهل بیت مطهر ایشان علیهم السلام، بعد از اینکه مردم شخص میت را درون قبر گذاشتند و از گرد قبر او متفرق شدند، نکیر و منکر سراغ روح میت خواهد آمد.

در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اینگونه آمده است: «نَّ الْعَبْدَ إِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ وَتَوَلَّى عَنْهُ أَصْحَابُهُ وَإِنَّهُ لَیَسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ إِذَا انْصَرَفُوا أَتَاهُ مَلَکَانِ»، «بنده زمانی که در قبر گذاشته می شود و اطرافیان او بر می گردند، در حالی که او هنوز صدای کفش های آنان را می شنود دو ملک بر او وارد می شوند.»

امیرالمومنین علیه السلام نیز در سخنانی که در خطبه ۸۳ کتاب شریف نهج البلاغه آمده است می فرمایند: «حتّى إذا انصَرَفَ المُشَیِّعُ و رَجَعَ المُتَفجِّعُ ، اُقعِدَ فی حُفرَتِهِ نَجِیّا لِبَهتَهِ السُّؤالِ و عَثرَهِ الامتِحانِ.»
«چون تشییع کننده برگردد و مصیبت دیده مراجعت کند ، مرده را در گورش بنشانند در حالى که از دهشت سؤال و لغزشِ در امتحان ، آهسته سخن مى گوید.»

به همین جهت است که در معارف دینی ما توصیه شده که دو بار شخص متوفی را تلقین دهند؛ یکی هنگامی که میت را درون قبر می گذارند و تلقین دیگر زمانی است که همه رفته اند اما یکی از نزدیکان بماند و دوباره تلقین بگوید. تلقین دوم بسیار برای شخص متوفی سودمند واقع می شود.

نکیر و منکر از چه چیزهایی سوال می پرسند؟

انسان وقتی از دنیا می رود در چند مرحله با پرسش هایی رو به رو می شود. اولین مرحله این پرسش ها توسط نکیر و منکر انجام می شود. این دو فرشته الهی سوالات کلی و محوری را از انسان ها می پرسند و به ریز جزئیات آنها اشاره ای ندارند.

سوالاتی از قبیل اینکه پروردگارت کیست، پیامبرت کیست، امامت کیست، کتابت چیست و … در عالم برزخ و توسط این دو ملک الهی پرسیده می شوند. اما در مراحل بعدی مانند روز قیامت، از ریز جزئیات اعمال انسان ها سوال پرسیده می شود.

چرا سوالات شب اول قبر سخت است؟

خوب است به این نکته نیز اشاره کرد که چرا جواب دادن به سوالات نکیر و منکر برای برخی افراد مشکل است با اینکه دقیقا می دانیم از چه مسائلی سوال پرسیده می شود؟

برای پاسخ به این سوال باید ابتدا این نکته را عرض کنیم که سوالات شب اول قبر با سوالات دنیایی تفاوت دارد. در دنیا از محفوظات ذهنی انسان ها سوال می شود اما در عالم برزخ و قیامت از باورههای قلبی انسان.

به بعارت دیگر، وقتی در دنیا کسی از ما سوالی می پرسد یا قرار است امتحانی بدهیم، از محفوظات ذهنی ما سوال پرسیده می شود، لذا هر کسی می تواند با یادگیری و حفظ برخی مسائل جواب آن سوالات را بدهد اما سوالات نکیر و منکر تفاوت عمده ای با سوالات دنیایی دارد و آن هم این است که در شب اول قبر از محفوظات ذهنی سوال نمی پرسند بلکه از باورهای قلبی ما سوال می کنند. در این صورت اگر کسی جواب آن سوالات را واقعا به صورت عمیق با عمق جان و گوشت و پوست و خون خود درک نکرده باشد خدای ناکرده از جواب دادن عاجر می شود اما کسی که در دنیا تمام اعتقاداتش را کاملا باور داشته و عمیقا با آنها خو گرفته است به راحتی جواب نکیر و منکر را می دهد.