از بادهای ۱۲۰ روزه سیستان چه میدانید؟!

احتمالا شما نیز چیزهایی درباره بادهای ۱۲۰ روزه سیستان شنیده اید. این بادها از جمله پدیده های طبیعی معروف ایران است که مناطق وسیعی از کشور را تحت تاثیر خود قرار داده است. در این مقاله قصد داریم شما را با این ویژگی جغرافیایی جنوب شرق ایران آشنا کنیم.

بادهای ۱۲۰ روزه سیستان

«بادهای ۱۲۰ روزه سیستان» که در منطقه زابل به «باد لوار» (به معنای گرم باد گرم و خشک) معروف است از نخستین روزهای ماه اردیبهشت آغاز گشته و تا ماه شهریور و بعضا ماه مهر ادامه می یابد. این باد جهتی شمالی یا شمال غربی دارد و به علت مدت وزش آن، به بادهای ۱۲۰ روزه معروف شده است.

سرعت بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در ماه تیر حداکثر به ۱۰۰ کیلومتر در ساعت می رسد. گرچه در برخی از منابع سرعت این بادها بیشتر هم ذکر شده است. متوسط سرعت این بادها در فصل تابستان ۲۶ کیلومتر در ساعت می باشد.

البته جریان وزش باد در منطقه سیستان و بلوچستان در تمامی ماه های سال جریان دارد، اما شدت این بادها در ۱۲۰ روزِ ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور بسیار بیشتر می شود. از اواخر شهریور ماه اندک اندک آب و هوای منطقه آرامش می یابد و از شدت باد کاسته می شود.

بادهای ۱۲۰ روزه سیستان چگونه تشکیل می شود؟

درباره تشکیل بادهای ۱۲۰ روزه سیستان چند نظریه ارائه شده است. یکی از جدی ترین این نظریه ها می گوید که جابجا شدن هوای گرم در دشت سیستان با هوای سردی که در عرض های شمالی وجود دارد، عامل تشکیل بادهای ۱۲۰ روزه سیستان است. ایجاد شدن یک سیستم کم فشار در فصل تابستان روی کویر ریگستان و حرکت این سیستم به طرف بالا به منظور تعادل با هوای خشک استپ های آسیای میانه باعث حرکت توده هوای خشک از طرف شمال و شمال غرب به جنوب و جنوب شرق ایران می شود که این روند ۱۲۰ تداوم دارد.

بر اساس یک نظریه دیگر منشأ بادهای ۱۲۰ روزه سیستان هر چیزی که باشد در نتیجه اختلاف فشار میان ارتفاعات شمالی افغانستان و دشت ناامید، شدت می یابد. بادهای ۱۲۰ روزه تحت تاثیر بادهای موسمی هند است. بدین شکل که در شمال افغانستان در نتیجه استقرار یک سیستم پرفشار که رطوبت خود را از دست داده و هم زمان با آن یک سیستم کم فشار فصلی از نوع حرارتی در دشت زابل به وجود می آید که به علت اختلاف فشار هوا میان ارتفاعات افغانستان و دشت سیستان این بادها تشکیل می گردد. توپوگرافی دشت زابل و همچنین ارتفاعات پلنگان در غرب و ارتفاعات بابائی در شمال شرق این دشت کانالی طبیعی ایجاد کرده است و این امر موجب تشدید سرعت این بادها می گردد.

زمان وزش باد ۱۲۰ روزه

درباره زمان وزش این باد اختلاف نظرهایی وجود دارد. منابع مختلف درباره آغاز این بادها چیزی در حدود بیست روز اختلاف نظر دارند. با این حال تمامی کارشناسان این حوزه بر این عقیده اند که مدت تداوم بادهای ۱۲۰ روزه سیستان حداقل چهار ماه است. این باد تقریباً از اواسط اردیبهشت آغاز و در حدود چهار ماه از سال در دشت زابل ادامه دارد و تقریباً در اواخر شهریور ماه پایان می یابد.

سرعت باد ۱۲۰ روزه

در شماری از منابع حداکثر سرعت این باد در منطقه سیستان صد و ۱۲۰ کیلومتر در ساعت ذکر شده است. بر اساس اطلاعات بدست آمده از ایستگاه بیرجند که در شمال منطقه سیستان واقع شده است متوسط سرعت سالانه باد ۲/۸ نات در ثانیه و شدیدترین بادها با سرعت ۴۰ تا ۴۵ گره در ساعت ثبت گردیده است.

بعضی منابع هم با تفکیک بادهای سیستان به بادهای زمستانی و بادهای تابستانی سرعت آن را به ترتیب ۱۳ و ۲۶ کیلومتر در ساعت ثبت نموده اند. این باد در نخستین ساعات صبح آرام بوده در ساعت نه و حدود ظهر به بالاترین سرعت خود می رسد. سرعت این باد در عصر کاهش یافته و در شب به صورت نسیم ادامه می یابد و یا متوقف می شود.

گستره بادهای ۱۲۰ روزه

شماری از متخصصین سرچشمه بادهای ۱۲۰ روزه سیستان را از کوه های پامیر در شمال افغانستان می دانند. این باد در ابتدا در مرزهای ایران و افغانستان پدیدار می گردد و در منطقه سیستان بر شدت آن افزوده می شود. بعضی نیز آغاز این باد را از مناطق غربی هرات در افغانستان گزارش کرده اند.

این باد مناطق هموار و ناهموار جنوبی استان خراسان جنوبی را تحت تأثیر خود قرار داده و موجب شکل گرفتن دشت های ریگی لوت شمالی و حفره های گندم بریان کرمان شده است. جهت بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در برخورد با ارتفاعات شمالی-جنوبی کرمان به جنوب و سپس جنوب شرقی منحرف شده و نیمه غربی لوت مرکزی را تحت تأثیر خود قرار می دهد. این باد شیارهایی نسبتاً موازی به طول ده ها کیلومتر را در رسوب های لوت مرکزی با جهت شمال غرب ـ جنوب شرقی شکل داده است.

در مناطق بم و نرماشیر نیز کیفیت ایجاد باد و مسیر حرکت آن تحت تاثیر ویژگی های جغرافیایی میان کوه و دشت قرار می گیرد. مهمترین بادها از فاش کوه سرچشمه گرفته و به سوی مشرق و شمال شرقی می وزند. این بادها در مسیر خود و در جریان برخورد با بادهای محلی جهتی شمالی پیدا می کنند. این باد سپس با گذشتن از بیابان سر دگال از جنوب وارد دشت لوت می گردد و در بخش شرقی لوت مرکزی بزرگترین و متراکم ترین ریگ زار ایران یعنی ریگ زار لوت را به وجود می آورد.

تاثیرات بادهای ۱۲۰ روزه

بادهای ۱۲۰ روزه سیستان تاثیرات مخرب زیادی بر این منطقه و وضعیت مردم گذاشته است. فرسایش زمین، خسارت زدن به جاده ها و کانال های آب رسانی و منابع ذخیره آب، اختلال در فعالیت های انسانی، افزایش دما و کاهش رطوبت موجود در محیط، خسارت زدن به محصولات کشاورزی و باغی، لغو پروازها و کاهش دید و همچنین افزایش شیوع بیماری های تنفسی، گوارشی و چشمی از جمله تاثیرات این باد می باشد. البته از این باد می توان برای تولید انرژی نیز استفاده کرد که این طرح هنوز در مرحله مطالعات است.