حکم شرعی عملیات انتحاری و عملیات شهادت طلبانه چیست؟

با ظهور فرقه های جدید به ظاهر مسلمان به اسم داعش یا طالبان یا…. گوش ما با واژه های زیادی آشنا شد که تا قبل از آن در مورد آن کمتر می شنیدیم و در فقه ما نیز بطور اختصاصی به آن پرداخته نشده بود. یکی از این واژه ها عملیات انتحاری است. سوالی که مطرح می شود این است که در فقه شیعی ما حکم شرعی عملیات ا نتحاری چیست؟ همراه ما باشید تا در این زمینه بیشتر بدانیم:

عملیات انتحاری چیست؟

برای دانستن حکم شرعی عملیات انتحاری بدیهی است که تحقیقی پیرامون این واژه داشته باشیم و از آنجایی که معمولا دو واپژه عملیات انتحاری و عملیات استشهادی در کنار هم دارای دو مفهوم نزدیک به هم و در عین حال متفاوت از هم در حکم شرعی می باشند،

چنانکه می دانید عملیات انتحاری و عملیات استشهادی از سری مسائل جدید و بقول فقها مستحدثه می باشند که در نبردها و جنگ ها و جهاد های سابق چندان قابل تصور نبوده است، به همین دلیل است که در فقه شیعی به طور صریح و خاص این موضوع پرداخته نشده است.

اگر بخواهیم در فقه و شریعت این دو واژه را معنا کنیم باید بگوییم که عملیات استهشادی «روش جدیدی برای مقاومت و رویارویی با دشمن که با وسایل و ابزار جدید کشنده، که در گذشته معمول و معروف نبوده، انجام می شود، و مجری، آن یقین یا ظن غالب دارد که خودش نیز در جریان عملیات به شهادت می رسد.»

در مورد معنای انتحار نیز گفته می شود که این کلمه در اصطلاح شرع عبارت است از اینکه «کسی به خاطر حرص دنیوی و طلب مال و یا در حالت عصبانیت یا زجر و یا بی تابی به قصد خودکشی، خود را بکشد».

درعملیات استشهادی ملاک، جهاد و دفاع در راه خدا مطرح است و با انتحار و اعمال انتحاری علیه انسانهای بی گناه، یا به عبارت دیگر خودکشی، بدون جهت شرعی متفاوت است. آنچه که مسلم است این است که خودکشی چایز نیست. پس حکم شرعی عملیات انتحاری که نوعی خودکشی محسوب می شود واضح است. و این متفاوت است با عملیات استشهادی که طی آن در جایی که اسلام در خطر و تهدید قرار گیرد و همۀ راه‌ها برای زدودن این تهدیدات به بن‌بست می رسد، طوری که حفظ دین در گروی انجام عملیات استهشادی باشد و با انجام آن، افراد بی‌گناه نیز به خاک و خون کشیده نشوند، این کار با اجازۀ مجتهد جامع الشرایط، می‌تواند واجب کفایی باشد و عامل آن نیز شهید محسوب شود.
همچنین در مورد نبردهای رو در رو که با اجازه کلی امام معصوم و یا نایب او (مجتهد جامع الشرایط) شکل گرفته، اگر فردی برای حفظ تعداد زیادی از هم‌سنگرانش و یا دفع خطر از کشور اسلامی، هیچ گزینه‌ای پیش رو نداشته و بر این اساس دل به دریا زده و عملیاتی استشهادی در برابر سپاه دشمن انجام دهد، شهید به شمار خواهد آمد.

تفاوت عملیات استهشادی و عملیات انتحاری

در ادامه ی مطلب حکم شرعی عملیات انتحاری به دلایل تفاوت این دو عملیات می پردازیم چرا که در نگاه اول اینطور می نماید که فرق زیادی میان انتحار و عملیات شهادت طلبانه وجود ندارد چون کسی که عملیات استهشادی انجام می دهد در واقع خودش به دست خودش و با سلاحی که مربوط به خودش هست به قتل می رساند و در عملیات انتحاری نیز همین عمل انجام می گیرد در حالیکه واقعیت چیزی غیر از این است و مسائل زیادی باعث می شود که این دو از هم متمایز شوند. البته مخالفان عملیات شهادت طلانه نیز به بهانه اینکه این عملیات نیز توعی انتحار و خودکشی است و از آنجایی که خودکشی در اسلام مورد نهی قرار گرفته است حرام است ولی ولی آنجه که عملیات انتحاری و استهشادای را از هم متمایز می سازد شرایط و شروطی است که فقها در فتاوی خود برای عملیات شهادت طلبانه بیان نموده اند که به اختصار به آنها می پردازیم:

اول اینکه دفاع از اسلام و اعتلای اسلام متوقف بر انجام این عملیات باشد.

دوم اینکه با اجازه حاکم شرع انجام شود و خودسرانه و بدون اخذ مجور شرعی نباشد.

سوم اینکه افراد بی گناه کشته نشوند و مقصورد از افراد بی گناه کودکان و زنان و پیران و کسانی هستند که در تجاوزات و اشغالگری ها نقشی نداشته اند

انجام عملیات به خاطر اعتلای کلمه حق باشد و خواسته های و هواهای نفسانی در آن دخیل نباشد و همچنین اینکه کسی که علمیات را انجام می دهد نیبت کشتن خود را نداشته باشد.

عملیات استهشادی باید علیه کفاری انجام گیرد که کشوری اسلامی را اشغال یا اعلان جنگ نموده باشد.

حکم شرعی عملیات انتحاری

حال که تفاوت عملیات انتحاری و استشهادی تا حدودی روشن شد، می پردازیم به بیان حکم شرعی عملیات انتحاری که از دفاتر فقهای معظم استفتا شده است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی) در پاسخ به این سوال که عملیات انتحاری چه حکمی دارد فرمودند: جایز نیست.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی) در پاسخ به این سوال می فرمایند: چنین حکمی در فرهنگ شیعه وجود ندارد.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی) در مورد حکم شرعی عملیات انتحاری معتقدند که: اگر دفع خطر از اسلام متوقف به عمل استشهادی باشد به طور کفایی واجب است، ولی عنوان شهید بر حسب روایات اعم از شهیدی است که نیاز به غسل و کفن ندارد.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی) نیز در این زمینه می فرمایند: عملیات انتحاری جایز نیست مگر در جائی که خطر متوجه اسلام باشد و راهی برای دفع خطر جز عملیات شهادت طلبانه وجود نداشته باشد و آن هم باید با اجازه حاکم شرع باشد.

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) در خصوص حکم شرعی عملیات انتحاری می فرمایند: عملیات انتحاری یا شهادت طلبانه در صورتی جایز است که دفع خطر یا دشمن از اسلام یا مسلمین متوقف بر آن باشد و تشخیص این امر بر عهده فقیه جامع الشرایط قرار دارد که دارای منصب ولایت می‌باشد.