حکم شرعی شکار در اسلام چیست؟ آیا شکارحیوانات جایز است؟

شکار کردن از آن دسته تفریحاتی است که در کنار لذت فوق العاده ای که دارد هیجان خاصی را نیز به فرد تزریق کرده و بواسطه فعالیت بدنی زیاد و استفاده هماهنگ از ابزار شکار فوائد زیادی را در پی دارد. مسأله ای که برای مسلمانان در مورد شکار از اهمیت زیادی برخوردار است حکم شرعی شکار است. در این مطلب از سرویس اطلس پلاس هرآنچه در خصوص حکم شرعی شکار لازم است بدانید را گردآورده ایم. همراه ما باشید.

نگاه اسلام به حیوانات و حقوق آنان

وَمَا مِن دَآبَّهٍ فِی الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُکُم مَّا فَرَّطْنَا فِی الکِتَابِ مِن شَیْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ

«هیچ جنبنده‏ای در زمین و هیچ پرنده‏ای که با دو بال خود پرواز می­کند، نیست؛ مگر اینکه امت­هایی همانند شما هستند. ما هیچ­چیز را در این کتاب فروگذار نکردیم. سپس همگی به­سوی پروردگارشان محشور می‏شوند»

أنعام، ۳۸

قبل از آنکه بحث در مورد حکم شرعی شکار را آغاز نماییم لازم است نگاهی داشته باشیم به نظر اسلام در مورد حیوانات. در قرآن کریم علاوه بر اینکه از حیوانات و حشرات زیادی نام برده شده است، برخی از سوره ها نیز به نام حیوانات نامگذاری شده است، همچنین که در بسیاری از آیات سخن از حیوانات به میان آمده است که یک نمونه از آن در بالا ذکر شد و این امر دالّ بر ا ین است که نگاه اسلام به حیوانات نگرش توام با اهمیتی خاص است.

در روایاتی که از معصومین علیهم السلام به ما رسیده نیز در خصوص حیوانات زیاد سخن به میان آمده است از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چنین آمده است:

«ان الله یحشر هذه الامم یوم القیامه ویقتص من بعضها لبعض، حتی یقتص للجماء من القرناء»؛ (رشید رضا، ۱۳۶۶ق، ذیل آیه ۳۸ انعام)

«خداوند تمام این جنبندگان را در روز قیامت برمی‌انگیزاند و قصاص بعضی را از بعضی می‌گیرد. حتی قصاص حیوانی را که شاخ نداشته و دیگری بی‌جهت به او شاخ زده است، از اولی خواهد گرفت»

در مکتب تربیتی اسلام انسان به گونه ای پرورش می یابد و آموزش می بیند که نه تنها آزاری به حیوانات نمی رساند بلکه حتی اگر آزار یا زحمتی از ناحیه حیوانی به فرد وارد شود نیز صبر کرده و هیچ رنجی به حیوانات اهلی و یا حتی وحشی و درندگان نخواهد رساند. از پیامبر ا سلام نقل شده که فرمود: به لانه‌های جوجه‌های حیوانات حمله نکنید و استراحت و خواب پرندگان را سلب نکنید، آن حضرت درباره نگهداری کبوترها عنایت بیشتری داشت و فرمود: خانه‌ای از خانه‌های انبیا را سراغ ندارید جز آن‌که در آن کبوتر وجود داشت و نیز فرمود: آوای بال‌های کبوتران، شیطان را از خانه دور می‌سازد.

حکم شرعی شکار

بدیهی است که یکی از نیازهای انسان تهیه غذا برای رفع گرسنگی بوده و خواهد بود و در طول تاریخ انسان آموخته است که از گوشت حیوانات در رفع گرسنگی و از پوست و پشم آنان برای پوشاندن خود استفاده نماید. از این رو شکار حیوانات از دیرباز بار رفع نیاز های انسان انجام می گرفته است. در اسلام مسأله شکار مطرح بوده چنانکه خداوند متعال در این زمینه می فرماید:

«اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَنْعَامَ لِتَرْکَبُوا مِنْهَا وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ»(غافر، ۷۹)

«خداوند کسی است که چهارپایان را برای شما آفرید تا برخی را سوار شوید، و از برخی تغذیه کنید».

اما در کنار اینکه خداوند در خصوص حکم شرعی شکار جواز شکار حیوانات را صادر فرموده است در کنار آن دستورات و توصیه ها و احکامی را نیز برای شکار وضع کرده است که بیانگر حمایت از حقوق حیوانات است. بطور مثال در اسلام و فقه شیعی اگر سفر لازمه شکار باشد، آن سفر سفر معصیت است و نمازی که شکارچی اقامه می کند شکسته نیست و باید کامل بخواند و همچنین اگر در ماه مبارک رضمان به سفر برای شکار بپردازد روزه بر او واچب است.

علامه حلی در این زمینه می گوید: «عدم قصر الصلاه فی المتصید لهواً دون المتصید للقوت أو التجاره»؛ (حلی، ۱۳۸۵، ج۱، ص۵۰)؛ «نماز در سفر برای صید لهوی و بی دلیل، شکسته نیست و کامل است؛ و روزه نیز واجب است» ابن سعید حلی و صاحب جواهر نیز نظرشان همین می باشد.(نجفی، ۱۳۸۶، ج۱۴، ص۲۵۷)

پس از بیان کلی حکم شرعی شکار لازم است تا مروری بر احکام و قواعدی که اسلام برای شکار و شکارچی وضع کرده تا از این طریق حقوق حیوانات حفظ شود داشته باشیم.

شکار در شب ممنوع

از آنجایی که شب برای همه موجودات و مخلوقات مایه آرامش و سکون و راحتی و آسایش قرار داده شده است لذا حیوانات نیز از این حق آرامش برخوردارند و از همین رو شکار در شب در شریعت اسلام ممنوع است چنانکه شیخ مفید در این زمینه می فرماید: «ویکره صید الوحش والطائر فی اللیل». (مفید، ۱۴۱۰ق، ص۵۷۷)

شکار جوجه و نوزاد حیوانات ممنوع

شیخ مفید در مورد شکار بچه ها و نوزادان حیوانات این چنین می نویسد: لا یجوز أخذ الفراخ من أوکارها فی جبل أو بئر أو أجمه حتی تنهض»؛ (صدوق، ۱۴۱۸ق، ص۷۹) ؛ شکار نوزاد حیوانات از لانه­ هایشان در کوه یا چاه یا نیزار، تا زمانی که قادر به پرواز نباشند، جایز نیست»

همچنین در بیان دیگری ایشان معتقد است که: «ولا یجوز أخذ الفراخ من أوکارها»؛ (مفید، ۱۴۱۰ق، ص۵۷۷)؛ گرفتن جوجه­ ها از آشیانه­ هایشان جایز نیست

البته برخی فقها گوشت جوجه های حیواناتی که قادر به فرار نبوده اند را حرام می دانند.(حلی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۷۳۸)

شکار در حال احرام ممنوع

در ادامه بررسی حکم شرعی شکار خداوند متعال در آیه ۹۵ سوره مائده صراحتا اعلام می نماید که در حالت احرام صید و شکار حرام است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْتُلُواْ الصَّیْدَ» (مائده، ۹۵)؛ ای کسانی که ایمان آورده‏اید! شکار را در حال احرام به­ قتل نرسانید.

در روایتی از امام صادق علیه السلام نیز این مطلب تصریح شده است: «عن أبی عبداللَّه، قال لا تستحلّنّ شیئاً من الصّید وأَنت حرام؛ (حر عاملی، ۱۴۱۴ق، ج۹، ابواب تروک احرام، ح۱)؛ در حالیکه مُحرم هستید، هیچ صیدی را برای خود حلال نشمارید

البته برخی معتقدند که این ممنوعیت بیشتر بخاطر حفظ روح معنویت زائر خانه خدا می باشد ولی حضرت آیت الله مکارم شیرازی در این زمینه می نویسند:

«اگر صید کردن برای زوار خانه خدا کار مشروعی بود، این همه رفت­وآمدی که هر سال به این سرزمین­های مقدس می‌شود، نسل بسیاری از حیوانات در آن منطقه – که به­حکم خشکی و کم آبی، حیواناتش نیز کم است – برچیده می‌شد و این دستور، نوعی حفاظت و ضمانت برای بقای نسل حیوانات آن منطقه است. مخصوصاً با توجه به اینکه در غیر حال احرام نیز صید حرام و همچنین کندن درختان و گیاهان آنجا ممنوع است، روشن می‌شود که این دستور، ارتباط نزدیکی با مسئله حفظ محیط­زیست و نگهداری گیاهان و حیوانات آن منطقه از نابودی و فنا دارد. این حکم، به­قدری دقیق تشریح شده که حتی کمک کردن و نشان دادن و ارائه صید به صیاد نیز تحریم گردیده است. (مکارم شیرازی، ج۵، ص۸۸)