اصحاب سبت چه کسانی هستند و چرا میمون شدند؟!

گروهی از بنی اسرائیل که بر طبق آیات قرآن به دلیل نافرمانی خدا و صید ماهی در روز شنبه گرفتار عذاب الهی شدند را اصحاب سبت می‌گویند.

معنای واژه سبت

سبت به معنای قطع عمل است، در زبان عبری شبات گفته می‌شود و در لغت عبرانی به معنای استراحت است. از معانی دیگر آن پایان کار، مرگ و یکی از روزهای هفته نیز می‌باشد.

عبارت “سبت” فقط یک بار در قرآن و در آیه ۴۷ سوره نساء به کار رفته است اما در برخی دیگر از آیات قرآن در سوره های بقره، مائده، اعراف و نحل داستان اصحاب سبت و سرانجام آنها عنوان شده است.

در اکثر روایات وقوع ماجرای اصحاب سبت را با زمان حضرت داوود و شهر ایله که در فلسطین امروزی است همزمان دانسته اند.

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان گفته است، تنها کسانی از اصحاب سبت نجات پیدا کردند که نهی از منکر کرده بودند. بر اساس این، خطاکاران و همین طور کسانی که در برابر آنها سکوت کرده بودند گرفتار عذاب خداوند شدند.

شرح داستان اصحاب سبت

در قرآن از گروهی سخن گفته شده که برای دستیابی به منافع خود در مقابل فرمان خدا دست به حیله زدند و فکر کردند می‌توانند با نافرمانی خدا به سود بیشتری برسند. آنهایی که از فرمان خدا سر باز زدند و عاقبت‌شان خسران شد، اصحاب سبت هستند.

خداوند در قرآن می‌فرماید: “یا أیها الذین اوتوا الکتاب آمِنوا بما نزّلنا مصدّقاً لما معکم مِن قبل أن نطمسَ وجوها فنردّها علی أَدبارها أو نلعنهم کما لعنّا اصحاب السبت کان أمرُ الله مفعولاً”

ای کسانی که کتاب(آسمانی) به شما داده شده است. به آنچه که ما نازل کردیم که تصدیق کننده آنچه است که نزد شماست، ایمان بیاورید. پیش از آنکه صورت‌هایی را محو کنیم و به پشت سر برگردانیم یا آنها را لعن کنیم چنان که اصحاب سبت را کردیم.

خداوند قوم یهود را به خودداری و امساک و تعظیم در روز جمعه فرمان داد. ولی آن قوم با اعتقاد بر اینکه روز شنبه به دلیل اینکه روز پایان یافتن آفرینش آسمان و زمین است، از روزهای بزرگ است ازاین فرمان خدا سرپیچی کردند.

آنها از پذیرفتن روزی به جز شنبه سر باز زدند و فرمان خداوند را نادیده گرفتند. به همین دلیل هم خداوند این کار را برای آنها سخت گرفت و کار کردن در آن روز از جمله صید کردن ماهی را بر آنها حرام کرد.

قوم یهود تا مدتی بر این فرمان پایبند بودند، روزهای شنبه کار را تعطیل می‌کردند و به عبادت کردن و استراحت می‌پرداختند. ماهیان هم به خاطر اینکه در روزهای شنبه خود را در امان حس می کردند به صورت انبوه روی آب می‌آمدند. اما در روزهای دیگر به زیر آب می‌رفتند و به جز تعدادی اندک بر روی آب نمی‌آمدند.

آنها برای مدتی به این روال ادامه دادند و مانند نیاکان خود از صید ماهی در روز شنبه امساک می‌کردند. ولی بعد از مدتی نتوانستند بر تمایلات نفس خود غلبه کنند.

آنها از یک سو نمی‌خواستند از فرمان خداوند سرپیچی کنند تا گرفتار کیفر نشوند و از طرف دیگر نمی‌توانستند خود را از ماهیانِ روزهای شنبه بی بهره ببینند.

این گونه بود که به یک حیله دست زدند که در ظاهر فرمانبرداری خداوند و در باطنش نافرمانی بود. آنها در کنار دریا به حفر حوضچه‌هایی دست زدند که از سمت دریا جوی‌هایی به این حوضچه‌ها کشیده بودند.

در روز شنبه زمانی که آب دریا بالا می‌آمد، توسط این جوی‌ها ماهی‌های زیادی به سمت حوضچه‌ها سرازیر می‌شدند و زمانی که آب دریا پایین می‌آمد ماهی‌ها در آن حوضچه‌ها گرفتار می‌شدند و یهودیان در روز یک شنبه آنها را صید می‌کردند.

برخی مفسران هم گفته اند که اصحاب سبت در شب شنبه تورهای ماهیگیری پهن می‌کردند که در روز شنبه ماهی‌های زیادی در آنها جمع می‌شد، سپس در روز یکشنبه تورها را جمع می‌کردند و از این طریق مال فراوانی کسب می‌نمودند.

در ابتدا این کار را با ترس و به صورت پنهانی انجام می‌دادند ولی کم‌کم این کار در میان آنها گسترش پیدا کرد و صورتی آشکار به این نافرمانی خود دادند.

در مقابل این گروه که با حیله ماهی صید می‌کردند، دو گروه دیگر نیز بودند که آنها نه ماهی صید می‌کردند و نه صیادان را از صید ماهی نهی می‌کردند و پند و اندرز دادن به آنها را بی فایده می‌دانستند و می‌گفتند آنها باید به حال خود بمانند تا گرفتار عذاب الهی شوید.

گروه دیگر نیز کسانی بودند که به فرامین پیامبرشان پایبند بودند و به امید اینکه گناهکاران به حرف آنها گوش دهند و از گناهشان دست بکشند به هدایت آنها می‌پرداختند. و آنها را از کار زشت‌شان منع می‌کردند. این گروه هم وقتی دیدند سخنانشان اثری ندارد از آنها جدا شدند.

مسخ شدن اصحاب سبت

مفسران درباره آنهایی که سکوت کردند خبری نداده اند. اما درباره گروهی که به صید ماهی پرداخته بودند گفتند که آنها مسخ شدند و به شکل میمون در آمدند.

بر طبق برخی روایات و تواریخ بعد از سه یا هفت روز باد و باران شدیدی همه آنها را به دریا ریخت و هیچ کسی از آنها بر روی خشکی باقی نماند.

نظر مفسران در خصوص این مسخ شدن مختلف اصحاب سبت اما. بیشتر آنها در تفسیر یکی از آیه هایی که درباره اصحاب سبت آمده است، اشاره کرده که مسخ آنها به صورت جسمانی بوده است و همه شان به صورت میمون و خوک در آمده بودند.

به طوری که مردم هم آنها را به همین صورت مشاهده می‌کردند. برخی گفته اند مردان آن قوم به صورت میمونهای نر و زنان‌شان به صورت میمون‌های ماده مسخ شدند.

بنا بر نظر مفسران، آیه اصحاب سبت خطاب به یهودیان زمان پیامبر است و هدف از ذکر این داستان دو چیز می‌تواند باشد:

• اول اظهار معجزه پیامبر، به دلیل اینکه آن حضرت علی رغم اینکه کتاب و نوشته ای از پیشینیان نخوانده است از همه داستان های گذشته خبر دارد.
• دیگر اینکه پند و اندرزی برای یهودیان زمان رسول اکرم است تا به آنها هشدار بدهد که اگر شما هم از امر خداوند تمرد کنید به چنین عذابی گرفتار خواهید شد. برخی هم داستان اصحاب سبت را پند و اندرزی برای دیگر اقوام دانسته‌اند.

درس دیگری که این داستان دارد، اهمیت نهی از منکر و سکوت نکردن در مقابل پلیدی‌ها و گناهان است. زیرا کسانی که در برابر گناه صیادان سکوت نکردند از عذاب الهی نجات پیدا کردند.