زمان در بهشت و جهنم چگونه است؟ آیا در بهشت و جهنم شب و روز وجود دارد؟

ورود به دنیای ناشناخته پس از مرگ همانقدر که به انسان استرس و اضطراب وارد می نماید به همان اندازه و یا شاید هم بیشتر هیجان می بخشد، وقتی به بهشت و ورود به بهشت که یکی از اهداف انسان در طی زندگی است فکر می کنیم قطعا احساس خوشایندی قلب و روح هر انسانی را در بر می گیرد. اینکه پس از رفتن ما از این دنیا چه اتفاقی خواهد افتاد؟ دنیای بعدی چه طور دنیایی است؟ آیا سرانجام ما بهشت است یا جهنم؟ و بهشت چگونه است و کیفیتش واقعا به چه شکل است؟ آیا بحث زمان در بهشت و جهنم نیز مانند این دنیا وجود دارد؟ و…. همگی سوالات قشنگ و جالبی است که حتما هرکدام از ما حداقل برای یکبار هم که شده به آنها فکر کرده ایم. در این مقاله ما فقط سراغ یکی از این سوالات رفته و بحث زمان در بهشت و کیفیت آن را بررسی می کنیم.

آیا در بهشت شب و روز وجود دارد؟

صحبت در این خصوص را با ذکر آیه ای از قرآن کریم شروع می کنیم چرا که تنها منبع ما از کیفیت بهشت و جهنم و چگونگی آنها در کلام وحی خلاصه می شود. خداوند متعال در آیه ۶۲ سوره مریم می فرماید: «ولهم رزقهم فی‌ها بکره وعشیا؛ هر صبح و شام روزی آن‌ها در بهشت مقرر است» همچنین در آیه دیگری خداوند در مورد جهنم می فرماید: «النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا»؛ عذاب آنها آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه می‌شوند. از معنای ظاهری این آیات این طور برداشت می شود که بله در بهشت و جهنم نیز صبح و شب وجود دارد و بحث زمان در بهشت و جهنم نیز مطرح است ولی قطعا کیفیت آن با آنچه که ما در این دنیا با آن روبرو هستیم متفاوت خواهد بود.

برای صحبت از زمان در بهشت باید کمی تخصصی تر به مقوله حیات و عالم خلقت نگاه کنیم. بنظر فلاسفه عالم خلقت داری سه مرتبه وجودی است که شامل عالم «ماده» عالم «مثال» و عالم «عقل» می شود. مهمترین ویژگی عالم ماده را فلاسفه حرکت و زمان می دانند و عالم مثال را عالمی می دانند غیر مادّی ولی دارای شکل و رنگ و مقدار و در نهایت عالم عقل که منزّه از تمام آثار عالم مادّه بوده و علّت عالم مثال و عالم مادّه به شمار می رود.

خب با ذکر این مقدمه می خواهیم به بیان این حقیقت بپردازیم که هر موجودی که دارای تغییر تدریجی است لاجرم دارای زمن است، چون نفس زمان در جهان خارج یک وجود مستقل نیست و البته این را نیز باید در نظر داشت که زمان همین گردش عقربه های ساعت یا گردش خورشید و… لزوما نیست بلکه اینها معیار و ابزاری برای سنجیدن زمان بوده اند همانطور که متر مساحت یک شی نیست بلکه یک وسیله است برای سنجیدن مساحت.

نظر قرآن درباره زمان در بهشت

با در نظر داشت این دو نکته می رویم سراغ آیات کریمه قرآن کریم. از آنچه که در قرآن کریم آمده است می توان به این نکته پی برد که در آخرت نیز زمان وجود دارد اما مقیاس زمان در آخرت یا آنچه ما در این عالم مادی داریم کاملا متفاوت است. و این تفاوت زمانی در قرآن به این صورت بیان شده است:

یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فی‏ یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ؛ امور این جهان را از آسمان به سوى زمین تدبیر مى‌‏کند سپس در روزى که مقدار آن هزار سال از سالهایى است که شما مى‌‏شمرید بسوى او بالا مى‌‏رود (و دنیا پایان مى‌‏یابد).
تَعْرُجُ الْمَلائِکَهُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فی‏ یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسینَ أَلْفَ سَنَهٍ؛ فرشتگان و روح [فرشته مقرّب خداوند] بسوى او عروج مى‌‏کنند در آن روزى که مقدارش پنجاه هزار سال است.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در تفسیر این آیه مبارکه فرمودند: « وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ؛ ندا مى‏کنند اى مالک از خدا بخواه که عذاب ما تخفیف داده شود یا این که کار ما تمام شود و خداى متعال ما را بمیراند، فرمود: چهل سال این ندا را مى‌‏کنند و کسى به آنها جواب نمى‏‌دهد پس از چهل سال به آنها جواب داده مى‌‏شود که شما اینجا باید باشید و مرگى براى شما نیست و عذاب شما دائمى است.

با توجه به آنچه که تاکنون گفتیم این امر مسلم می شود که زمان در بهشت معنا دارد و شب و روز و ماه سال در بهشت وجود دارد ولی کیفیت آن با عالم کنونی ما متفاوت است. چرا که در بهشت آفتابی وجود ندارد و لذا فقط با کم و زیاد شدن نور شب و روز از هم قابل تشخیص می شوند ولی بعضی از مفسران دیگر معتقدند که شب و روز و زمان در بهشت وجود ندارد و این امور مخصوص عالم برزخ اند و اینکه خداوند نیز فرموده که «روزی شان شب و روز فراهم است» به معنای پی در پی بودن نعمت های بهشتی و عدم توقف آن می باشد.

در تفسیر علی بن ابراهیم نیز در مورد آیه ۶۲ سوره مریم که محل بحث زمان در بهشت قرار گرفته است چنین آمده:

«این‌که خدا فرمود «روزی آنها روز و شب می‌رسد»، منظور از بهشت، بهشت دنیایی است؛ یعنی آن بهشتی که قبل از قیامت در عالم برزخ قرار داد و روح مؤمنان، بعد از مرگ به آن‌جا منتقل می‌شود. در این بهشت، ماه و خورشید وجود دارد، ولی در آخرت و بهشت خلد، شب و روزی وجود ندارد»

در رویات دیگری از امام صادق در مورد آیه ای که در خصوص عذاب جهنمیان یاد کردیم چنین آمده است:

«این‌که خدا درباره فرعون فرموده: شب و روز بر آتش عرضه می‌شوند، این درباره دنیا (یعنی همان برزخ) است. اما به عذاب آنها در آخرت که دچار جهنم جاویدان خواهند بود، در ادامه آیه اشاره کرده و چنین فرموده: و روزی که قیامت برپا می‌شود، دستور داده می‌شود که آل فرعون را وارد شدیدترین عذاب‌ها کنید»

از این سخن امام صادق علیه السلام اینطور دریافت می شود که بخش اول آیه مربوط به عذاب برزخی فرعونیان است و در بخش دوم نیز اشاره به عذاب آنان در روز قیامت شده است. با همه آنچه که گفته شد چنین به دست می‌آید که به دلیل وجود ارتباط بین دنیا و برزخ، در بهشت و جهنم برزخی شب و روز حاکم است. این ارتباط به گونه‌ای قوی است که در روایت، به بهشت و جهنم برزخی؛ بهشت و جنهم دنیایی گفته شده است. همان‌طور که در روایت آمده در این دو بهشت و جهنم، خورشید و ماه وجود دارد. اما روز قیامت، شب و روزی وجود ندارد و از این لحاظ، شرایط یکسانی در آن‌جا حاکم است.