همه چیز درباره علم کیمیا

علم کیمیا از جمله علومی است که ریشه در دل تاریخ دارد و در عصر ما رازآلود شده است. کیمیاگری یا علم کیمیا به معنای تبدیل فلزات و مواد پست و بی ارزش همچون مس به فلزات با ارزشی همچون طلا و نقره می باشد. اگر به علم کیمیا یا تاریخ این علم علاقه دارید پس با اطلس پلاس همراه باشید.

ریشه لغوی واژه کیمیا

شماری واژه کیمیا را دارای ریشه ای مصری و به معنی هنر و دانشی می ‌دانند که در مصر باستان، مقدس و الهی شمرده می‌ شد. این علم که در انحصار کاهنان معابد بود بسیار محافظت می شد و از انتقال آن به دیگران جلوگیری می گردید. شماری دیگر نیز ریشه این واژه را در بین‌النهرین و یا هند می دانند.

شماری هم بر این نظر هستند که واژه کیمیا و در عربی «الکیمیا» یا «الخیمیا» از واژه یونانی «خمیا» گرفته شده ‌است. گمان می رود که این واژه با واژه های یونانی «خیئین» به معنای ریختن و «خومیا» به معنای روی هم ریختن، روی هم پاشیدن، ذوب کردن، آلیاژ کردن، و «خوماتوس» به معنای چیزی که بیرون ریخته می‌ شود، نیز مرتبط باشد. جالب است بدانید که نام دانش شیمی در همه زبان‌ ها از همین واژه گرفته شده ‌است.

ریشه علم کیمیا

گرچه تا قبل از میلاد مسیح بسیاری از ملت های ساکن در بین‌النهرین، حاشیه دریای اژه، چین، مصر، هند و ایران با استخراج، ذوب کردن و شکل دادن به فلزات آشنا بودند اما از قرن اول میلادی، در شهر اسکندریه مصر علم کیمیا پدید آمد.

اسکندریه که در دهانه رود نیل و در جنوب شرقی دریای مدیترانه قرار گرفته است در سال ۳۳۱ پیش از میلاد توسط اسکندر مقدونی بنا نهاده شد. با رونق گرفتن این شهر علاوه بر اقوام بومی، مردمانی از یونان و دیگر ملت های منطقه به این شهر مهاجرت کردند. با برخورد دو فرهنگ غنی یونان و مصر در اسکندریه، این شهر به مرکزی برای فعالیت های علمی، تجاری و محلی برای تبادلات فرهنگی و مذهبی زمان خود درآمد. به عقیده مورخان با افزایش فعالیت های تجاری در این شهر، ارزش طلا و نقره به عنوان وسیله ای برای تسهیل تجارت، افزایش یافت و شماری از دانشمندان ساکن در این شهر به فکر تبدیل فلزات پست به طلا و نقره افتادند.

اعتقاد کیمیاگران

دانشمندان علم کیمیا که کیمیاگر خوانده می شوند بر این عقیده بودند که می ‌توان هر ماده‌ ای را به ماده دیگری تبدیل نمود. مثلا با استفاده از روش های خاص و پیچیده ای می توان سرب را به نقره و یا مس را به طلا تبدیل کرد. کیمیاگران دنیای باستان بر این نظر بودند که با آمیختن موادی معین به نسبت های مشخص، موادی بدست خواهد آمد که فلزات پست را به فلزات با ارزش تبدیل می نماید.

گرچه دانشمندان علم کیمیا در مصر موفق نشدند فلزات بی ارزش را به نقره و طلا تبدیل نمایند، اما در این مسیر موفق شدند شماری از مواد شیمیایی به خصوص بسیاری از نمک ها را تهیه و به روش های خالص کردن مواد از جمله تصعید، تکلیس، تقطیر، انحلال پذیری و تبلور که بنیان جداسازی مواد شیمیایی از یکدیگر است، دست پیدا کنند.

علم کیمیا در تمدن اسلامی

مسلمانانی که توانستند سرزمین مصر را در سال ۶۴۱ میلادی فتح کنند، با توجه به تسلطی که بر زبان های عصر خود داشتند، بسیاری از منابع علمی و تاریخی مصری و یونانی موجود در مراکز علمی اسکندریه همانند آثار ارسطو و افلاطون را به زبان عربی ترجمه کرده و آن ها را به جهان اسلام معرفی نمودند.

در ادامه با رونق گرفتن شهر بغداد در سال ۷۶۲ میلادی و انتخاب این شهر به عنوان مرکز خلافت بزرگ اسلامی، مراکز علمی بزرگی در آن ایجاد شد و بسیاری از دانشمندان و کیمیاگران مصری و یونانی به بغداد رفتند. در نتیجه تکنولوژی پیشرفته مصری ها و یونانی ها به جهان اسلام منتقل شد و توسط کیمیاگران بزرگ اسلامی که بر دانش های چین و هند نیز تسلط داشتند به اوج خود رسید.

رساله‌ ای در علم کیمیا با نام «فی‌العلم الصناعه» وجود دارد که منسوب به حضرت امام صادق (ع) است. این رساله که در سال ۱۹۳۴ توسط «روسکا» به زبان آلمانی ترجمه و منتشر شد، نشان می‌ دهد ایشان خواص دو نوع اکسید، یعنی اکسید زرد (فروسیانید پتاسیم) و اکسید سرخ (فری سیانید پتاسیم) را بررسی کرده و با روش علمی تهیه آن ها و استفاده از آن ها در خالص کردن طلا و نقره آشنایی داشتند.

دانشمندان اسلامی علم کیمیا

جابر بن حیان ( ۲۰۰ ـ ۱۰۷ هجری قمری)
جابربن حیان از شاگردان امام صادق (ع) محسوب می شود. گفته می شود که وی در علم کیمیا به مقامی رسیده بود که شماری، کیمیاگری را علم جابر می دانند. وی نخستین شخصی بود که از «تکلیس زاج سبز» «اسید سولفوریک» تهیه نمود و از «تکلیس مخلوط زاج و شوره» «اسید نیتریک» بدست آورد.

محمد بن زکریای رازی ( ۹۲۵ ـ ۸۶۶ هجری قمری)
رازی یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ اسلام و جهان می باشد که از شهرتی افسانه ای برخوردار است. وی موفق شد الکل را از تقطیر مواد قندی و اسید کلریدریک را از تقطیر نوشادر تولید کند.

ابن سینا ( ۱۰۳۶ ـ ۸۹۰ میلادی)
ابو علی سینا نخستین طبیبی بود که با استفاده از روش های علمی مواد گیاهی را استخراج نمود و از آن ها برای معالجه بیماران استفاده ‌کرد. وی همچنین کتاب مهمی در علم کیمیا نوشته که راهنمای دانشمندان اروپایی بوده است.

«ابو نصر فارابی» و «ابوریحان بیرونی» نیز از جمله دانشمندان مسلمان بزرگ در علم کیمیا بودند که سهم قابل توجهی در پیشبرد این علم داشتند.

پایان علم کیمیا

با پیشرفت علوم تجربی در قرن ۱۸ میلادی و دست آوردهای دانشمندان اروپایی در علم شیمی و مواد و همچنین نظریات جدیدی که در فلسفه علم ارائه شد، مراکز علمی و محققان بر استفاده از بررسی های تجربی با استفاده از تجهیزاتی علمی همچون میکروسکوپ در علم تکیه کردند. این پیشرفت ها که بر اساس روش های علمی انجام می شد نظرات کیمیاگران که به روش های غیرعلمی نیز تکیه داشت را منسوخ کرد. تقریبا می توان گفت که علم شیمی جایگزین علم کیمیا شد.