شاعران فارسی هند را بیشتر بشناسیم

اگر می خواهید با شاعران فارسی هند آشنا شوید درست آمده اید. هند برخلاف آنچه بسیاری تصور می کنند فقط بازیگر و خواننده ندارد بلکه شعرا و ادبایی دارند که در ادبیات فارسی به کمال رسیده اند. اطلس پلاس در این مقاله شما را با شاعران فارسی هند آشنا می کند، همچنین اگر به مطالعه در زمینه شاعران فارسی پاکستان نیز علاقه دارید با ما همراه باشید.

شاعران فارسی هند

زبان فارسی در هند تاریخچه ای بسیار طولانی دارد. استفاده از زبان فارسی در شبه قاره هند به قرن سوم هجری باز می گردد. در این دوره برای اولین بار مردم بومی ساکن هند با فارسی زبانانی که در پی گسترش نفوذ مسلمانان به ایران مهاجرت کرده بودند آشنا شدند و با آن ها ارتباط پیدا کردند. با این حال زبان فارسی با آغاز حکومت غزنویان بر هند، به شکل گسترده ای در این منطقه گسترش یافت. یکی از دلایل این امر این بود که زبان فارسی در آن دوره زبان ادبیات، فرهنگ و دانش و همچنین زبان حکومتداری بود.

با قدرت گرفتن امپراتوری گورکانیان در هند زبان فارسی به اوج شکوه و نفوذ خود در شبه قاره رسید و زبان رسمی این منطقه شد. در این دوره ادبا و عرفای بزرگی در ادبیات فارسی به کمال رسیدند و آثار طراز اولی در زبان فارسی پدید آمد. اندک اندک و در پی گسترش استعمار بریتانیا بر هند از جایگاه زبان فارسی در این کشور کاسته شد تا اینکه در سال ۱۸۳۲ زبان انگلیسی با فشار بریتانیا جایگزین فارسی در شبه قاره شد.
زبان فارسی در هند موجب پرورش شعرای زیادی در شبه قاره گردید و موجب شد شاعران فارسی هند جایگاه قابل توجهی در زبان و ادبیات فارسی کسب کنند. در ادامه شماری از شاعران فارسی هند را معرفی می کنیم.

امیر خسرو دهلوی؛ سعدی شاعران فارسی هند

«امیر خسرو دهلوی» که به «سعدی هند» معروف است در سال ۶۵۱ هجری قمری در منطقه پتیالی هند چشم به جهان گشود و در سال ۷۲۵ هجری قمری در دهلی درگذشت. وی یکی از بزرگ ترین و به نام ترین شاعران فارسی هند محسوب می شود. امیر خسرو دهلوی برای قرن ها شعرا و ادبای فارسی سرای هند و ایران را تحت تاثیر خود قرار داد و به جایگاه رفیعی در شعر فارسی دست یافت. امیر خسرو دهلوی به زبان های فارسی، عربی، ترکی و سانسکریت تسلط داشت. وی در اشعار خود در ابتدا به «سلطانی» و در ادامه به «طوطی» تخلص می کرد.

وی در دوران کودکی و نوجوانی زبان و ادبیات فارسی را در دهلی فرا گرفت. امیر خسرو دهلوی سپس به شاگردی «شیخ نظام الدین محمد بن احمد دهلوی» معروف به «نظام الدین اولیا» درآمد و تاثیر بسیار زیادی از او گرفت. وی همانند پدرش که سال ها در جایگاه امیرالامرا بود در دربار حاکم دهلی منصب دار بود و در زمان حکمرانی «جلال الدین فیروز شاه» به جایگاه بالایی در حکومت رسید و لقب امیری گرفت.

امیر خسرو دهلوی به دلیل تسلطی که بر ادبیات زبان های فارسی، ترکی، عربی و هندی و همچنین موسیقی هندی و ایرانی داشت، موفق شد در شعر به کمال برسد. وی که سبک هندی را در شعر فارسی بنیان گذاشت، در سرودن غزل تحت تاثیر سعدی شیرازی بود. وی اغلب موضوعات و مسائل عشقی و عرفانی را به زبانی ساده و پرسوز و گداز در بحرهای کوتاه و لطیف بیان می کند و از اصطلاحات شعرای عرفانی فارسی زبان بهره می گیرد.

امیرحسن دهلوی

«امیر حسن دهلوی» (۶۴۹ – ۷۳۷ هجری قمری) از بزرگترین عارفان و شاعران فارسی هند در قرن هفتم و هشتم هجری قمری محسوب می شود. وی کاتب «شیخ نظام الدین اولیا» و از دوستان نزدیک امیر خسرو دهلوی بود. امیر حسن دهلوی از شاعران به نام دربار حاکمان دهلی محسوب می گردد.

از وی دیوانی شامل قصاید – عموما در ثنای سلطان علاء الدین خلجی – و غزلیات و قطعات و رباعیات و مثنوی – در ثنای همین سلطان – بر جای مانده است. شهرت امیر حسن دهلوی بیشتر در غزل های شیرین و روانی است که در آن ها سبک سعدی را به سبک حافظ نزدیک نموده است. سبک شعری وی چیزی در میان سبک های عراقی و هندی است.

نظام الدّین اولیا؛ عارفی در میان شاعران فارسی هند

«محمد بن احمد بن علی دهلوی» ملغب به «نظام الدّین اولیا» (۶۳۳ – ۷۲۵ ه‍جری قمری) از به نام ترین شاعران فارسی هند و از عرفای قرن هشتم هجری و بزرگان طریقت چشتیه است. پدر وی از اهالی بخارا بود که به شبه قاره هند مهاجرت کرده بود. نظام الدین در هند چشم به جهان گشود در سن ۵ سالگی پدر خود را از دست داد و در نتیجه مادرش بی بی زلیخا تربیت وی را به عهده گرفت. نظام الدین در بدایون تحصیل کرد و مقدمات علوم را در آنجا آموخت و سپس همراه با مادر به دهلی رفت.

نقل است که وی شبی در مسجد جامع دهلی به دلیل شنیدن آیه ای از دهان یک مؤذن دگرگون شد و به عرفان و تصوف روی آورد و پس از سال ها سعی و تلاش و تلمذ در حضور مشایخ به نام از بزرگترین عرفای عصر خود شد. مقبره وی در دهلی هم اکنون یکی از زیارتگاه های مشهور مسلمانان در هند است. از شیخ نظام الدین اولیا کتاب های بسیاری برجای مانده است از جمله آن می توان به «فوائد الفواد»، «راحه المحبین»، «افضل الفواد» و «سیرالاولیا» اشاره کرد.

فیضی دکنی

«شیخ ابوالفیض بن مبارک» (۱۵۴۷ – ۱۵۹۵ میلادی) معروف به «فیضی دکنی» یا «فیضی فیاضی» متخلص به «فیضی» از شاعران فارسی هند بود. وی در سال ۱۵۸۸ به دربار جلال الدین اکبرشاه امپراتور پرآوازه سلسله گورکانیان در هند راه یافت و به مرتبهٔ ملک الشعرایی رسید. فیضی از بزرگان ادبیات فارسی در هند و از نامداران قصیده و غزل و مثنوی در شعر است.

وی به پیروی از نظامی مثنوی هایی به نام های «نل و دمن» و «سلیمان و بلقیس» و «هفت کشور» و «مرکز ادوار» و نیز داستان «گیتا» را به نظم در آورد. فیضی همچنین صاحب تفسیری به نام «سواطع الالهام» است. وی سبک شماری از شعرای به نام پیش از خود را در مواردی به بهترین شکل ممکن تقلید نمود. آوازه فیضی دکنی نه تنها در هند که در ایران و عثمانی نیز بر سر زبان ها بود.