عذاب استدراج چیست و نشانه های آن کدام است؟

اگر می خواهید بدانید که «عذاب استدراج چیست» در این مقاله با ما همراه باشید.

عذاب استدراج چیست؟

اِسْتِدْراج که به آن «اِمْلاء» یا «اِمْهال» نیز گفته می شود از جمله سنت های خداوندی است که به معنای نزدیک شدن تدریجی به عذاب الهی می باشد. عذاب استدراج مخصوص گناهکاران و کافرانی است که شکرگذار نعمت های خداوند نیستند. بر اساس احادیث شخصی که خداوند متعال به طور مداوم نعمت‌های خود را در اختیار وی قرار می دهد، اما او شکر خدا را به جا نمی آورد و گناه خود را ترک نمی کند، دچار عذاب استدراج گردیده است.

آیت الله «مرتضی مطهری» درباره عذاب استدراج می گوید که برخورداری از نعمت های الهی به تنهایی نشان دهنده عذاب استدراج نیست، بلکه واکنش انسان دربرابر آن هاست که تعیین می نماید که شخص دچار عذاب استدراج شده یا نه. تا اینجا شاید فهمیده باشید که عذاب استدراج چیست. در ادامه بیشتر با عذاب استدراج آشنا می شوید.

معنای لغوی استدراج چیست

استدراج در معنای لغوی به معنای این است که شخصی قصد داشته باشد به تدریج و پله پله از مکانی و یا چیزی بالا رود یا پایین آید و یا به آن نزدیک شود.

معنای اصطلاحی عذاب استدراج

استدراج در اصطلاح به معنی نزدیک شدن تدریجی و به صورت ناپیدا به نابودی و هلاکت در دنیا و یا آخرت است. در واقع استدراج برخوردان شدن پی در پی از نعمت های مادی است به شکلی که فرد و یا افراد و یا یک جامعه که در مادیات و ظواهر و لذت های دنیوی غرق شده اند، از خداوند غافل شد و به معصیت و کفر و دشمنی با احکام الهی می پردازد و اندک اندک به هلاکت و تباهی و نابودی نزدیک می شود.

حضرت امام صادق علیه السلام هنگامی که از ایشان درباره معنای عذاب استدراج سوال شد، فرمودند: «معنی آن این است که بنده چون گناه کند، به او مهلت داده شود و هنگام آن گناه نعمت او تجدید گردد و او را از استغفار باز دارد و او نعمت گیر شود از راهی که نمی داند.»

حضرت امام صادق علیه السلام همچنین می فرمایند: «خداوند وقتی بخواهد به بنده اش خیری برساند وقتی بنده اش گناهی می کند به دنبال گناهش، به بلاء و ناملایمتی دچارش می سازد، تا آنکه استغفار بیادش بیاید و وقتی بخواهد به بنده اش شرّی برساند وقتی بنده اش گناهی کرد، دنبال گناهش نعمتی به او می رساند، تابدین وسیله استغفار از یادش برود، و او همچنان به گناه کاری خود ادامه دهد، و این سخن خداست که می فرماید: سنستدرجهم منآ حیث لایعلمون و این استدراج به نعمت دادن در وقت معصیت است.»

در نتیجه در پاسخ به این سوال که عذاب استدراج چیست باید گفت که «استدراج» عبارت است از مجازات خدا بوسیله دادن نعمتی پس از نعمت دیگر به شکل تدریجی تا اینکه شخص از استغفار و توبه غافل شود و در آخرت به عذاب برسد و یا به یکباره آن نعمت ها را از دست دهد.

نشانه های عذاب استدراج چیست

بر اساس احادیث و روایاتی که از ائمه نقل شده اند گاهی اوقات نعمت ها نشانه عذاب استدراج هستند. کلینی به نقل از امام صادق (ع) می نویسد «کسی که گناه می کند، ولی خدا به او مهلت می دهد و باز نعمتش را در اختیارش می گذارد، به گونه ای که از استغفار غفلت می کند، دچار استدراج شده است.»

همچنین بر اساس روایتی که درباره عذاب استدراج در کتاب اصول کافی آمده است، فردی به امام صادق (ع) می گوید: «از خدا مال خواستم، به من عطا کرد، فرزند طلب کردم، به من فرزندی داد و از او خانه خواستم، به من داد. اکنون می ترسم که استجابت این دعاها به جهت استدراج بوده باشد». امام صادق پاسخ می‌دهد که «اگر شکرِ این نعمت ها را به جا آوری، استدراج نیست».

آیت الله مرتضی مطهری نیز درباره عذاب استدراج می گوید: «برخورداری از نعمت ها به خودی خود نشانهٔ استدراج نیست؛ بلکه از عکس العمل ما در برابر نعمت ها معلوم می شود که دچار استدراج شده ایم یا نه. اگر شکر نعمت ها را به جا آوردیم و آن ها را در راهی خرج کردیم که خدا می پسندد، استدراج نیست؛ اما اگر از نعمت ها دچار غرور شدیم، یا در استفاده از آن ها اسراف کردیم، و یا آن ها را در راه نامشروع به کار بردیم، گرفتار استدراج شده ایم.»

عوامل و زمینه های عذاب استدراج چیست

کفر

خداوند در آیه ۸ سوره طلاق می فرماید «وکاَیّن مِن قریهٍ عتت عَن اَمر رَبّها ورُسُلِهِ فَحاسبناها حساباً شدیدآً و عَذّبناها عَذاباً نُکراً.» «و چه بسیار مردم دیاری که از امر خدا و رسولانش سر پیچی کردند (و کافر شدند) ما هم آنان را به حساب سخت مۆاخذه کردیم و به عذاب شدید معذّب ساختیم.» در این آیه دو نوع کفر و سرکشی برای این مردم ذکر شده است، یکی کفر ورزیدن به خدا و شریک قائل شدن برای او و دیگری تکذیب دعوت پیامبران خدا و قبول نکردن دعوت آن ها به سوی خدا. در نتیجه این کفر و سرکشی اشخاص می باشد که خدا آن ها را به عذاب استدراج دچار کرده است.

تکذیب آیات الهی

در آیه ۱۸۲ سوره اعراف آمده است که «وَالّذین کَذَّبوا بِایاتِنا سنستدرجُهُم مِن حَیثُ لا یعلَمون» «و آنان که آیات مارا تکذیب کردند، به زودی به عذاب و هلاکت می‌افکنیم از جایی که نمی دانند.» همچنین در آیه ۴۴ سوره قلم نیز آمده است که «فَذرنِی وَمَن یُکذّبُ بِهذ الحدیثِ سنستدرجُهُم مِن حَیثُ لا یعلمون» «پس واگذار مرا با آن که تکذیب می کند این داستان را، آن ها را به تدریج (به عذاب و هلاکت) می افکنیم از جایی که نمی دانند.»

بر اساس این دو آیه تکذیب آیات خدا از جمله عوامل و زمینه های عذاب استدراج است. یعنی اشخاصی که آیات خداوندی را تکذیب کند و آنان را نپذیرد، خدا آن ها را مجازات می نماید؛ آن هم با عذاب استدراج و افزایش نعمت، تا آن ها در نعمات مادی غرق شوند و از نتایج کارهایشان غافل گردند و با نافرمانی بیشتر از قوانین الهی به سوی تباهی و نابودی سقوط کنند.

گناه و معصیت

خداوند در آیه ۴۴ سوره انعام می فرمایند «فَلَمّا نَسوا ما ذُکّروا بِهِ فَتَحنا عَلَیهِم اَبوَاب کُلِّ شَیءٍ» «پس هنگامی که فراموش کردند آنچه را به آن تذکر داده شده اند، درهای همه چیز را به روی آنها گشودیم.»

در روایتی نقل شده است که شخصی از حضرت امام صادق علیه السلام درباره معنای «سنستدرجهم من حیث لایعلمون» سوال کرد. امام امام صادق (ع) در جواب وی می فرمایند: «این در باره ی بنده ای است که گناه می کند و در اثر آن نعمت های تازه ای به او رو می آورد، واین نعمت ها او را از استغفار از گناهش باز می دارد.»