معنای شانس در قرآن کریم/ آیا چیزی به نام شانس وجود دارد؟

کمتر کسی در دنیا پیدا می شود که به شانس اعتقاد نداشته باشد. همه ما در اتفاقات روز مره بارها از عبارت های «شانس آوردم» و یا «شانس نیاوردم» استفاده می کنیم و بسیاری از امور دنیا را به بخت و اقبال یا همان شانس نسبت می دهیم اما شانس در قرآن کریم چه جایگاهی دارد؟

موضوع مورد بحث ما در این مقاله همین است که بدانیم آیا اساسا در دنیا چیزی به نام «شانس» وجود دارد یا خیر و در قدم بعدی اینکه شانس در قرآن کریم چه جایگاهی دارد؟ آیا قرآن کریم شانس را قبول دارد یا خیر؟ در ادامه مطلب، با خبرگزاری اطلس همراه باشید.

معنای شانس چیست؟

لغت نامه ها می گویند کلمه «شانس» یک واژه فرانسوی است و در فارسی به بخت و اقبال معنی می شود. اصولا قبل از قضاوت درباره هر چیزی باید ابتدا به طور کامل آن را شناخت و درباره آن اطلاعات کسب کرد و طبیعتا باید مراد و منظور عامه مردم از شانس و همچنین جایگاه شانس در قرآن را مورد بررسی قرار داد.

نظام دنیا بر اساس علت و معلول پایه گذاری شده است. به این معنا که هر اتفاقی در این دنیا بدون علت نیست و لزوما باید یک علتی پشت آن باشد. اصولا به وجود آمدن چیزی و اتفاق افتادن مساله ای بدون وجود داشتن یک علت امکان پذیر نیست. در روایات معصومین (علیهم السلام) نیز بر این مساله تاکید شده است که «ابی الله ان یجری الامور الا باسبابها»؛ «خداوند هیچ چیزی را مگر به واسطه اسباب و علت ها ایجاد نمی کند».

حال با توجه به این مساله، باید این نکته را نیز متذکر شد که منظور عامه مردم از «شانس»، به وجود آمدن و یا اتفاق افتادن چیزی بدون علت است. یعنی مردم وقتی امری اتفاق می افتد ولی علت آن را نمی دانند آن را به شانس نبست می دهند.

با توجه به معنایی که اکثر مردم از شانس تعبیر می کنند، باید به این نکته پرداخت که شانس در قرآن چه جایگاهی دارد؛ آیا می شود امری بدون علت به وجود بیاید و ما آن را به شانس نسبت بدهیم؟

شانس در قرآن کریم

قرآن کریم درباره شانس نظر بسیار واضحی دارد و نیاز نیست برای فهم جایگاه شانس در قرآن زیاد کنکاش کنیم.

قرآن کریم در آیه ۴۷ سوره مبارکه نمل به کلی بخت و اقبال و یا شانس را رد می کند و تمام مقدرات را به خداوند نسبت می دهد. در این آیه می خوانیم:

«قَالُوا اطَّیَّرْنَا بِکَ وَبِمَنْ مَعَکَ قَالَ طَائِرُکُمْ عِنْدَ اللَّهِ بَلْ أَنْتُمْ قَوْمٌ تُفْتَنُونَ»

گفتند ما به تو و به هر کس که همراه توست‏ شگون بد زدیم گفت‏ سرنوشت‏ خوب و بدتان پیش خداست بلکه شما مردمى هستید که مورد آزمایش قرار گرفته اید.

اما برای توضیح جایگاه شانس در قرآن کریم باید یکسری اطلاعات جانبی ارائه کرد تا بحث به طور کامل واضح شود.

بر اساس اعتقاد بسیاری از آدم های پیرامون ما، برخی از انسان ها شانس دارند و برخی دیگر شانس ندارند! بر این اساس، موفقیت هایی که برخی از افراد به دست می آورند را به شانس او نسبت می دهند و همینطور اگر کسی در زندگی شکستی داشته باشد باز معتقدند که شانس با او یار نبوده است!

این مساله به یک طرز تفکر غلط و کاملا اشتباه در میان توده های مردم تبدیل شده و متاسفانه بسیار شیوع پیدا کرده است، تا جایی که در بسیاری از موارد، تماما علت ها و اسباب را فراموش کرده و تمام موفقیت ها و شکست ها را به شانس نسبت می دهیم.

این در حالی است که شانس در قرآن کاملا مردود است و خداوند تاکید دارد که همه امور بر اساس اعمال خود انسان ها در نزد خداوند تدبیر شده است.

چرا شانس در قرآن کریم رد شده است؟

همانطور که در ابتدای این نوشتار ملاحظه کردید، هیچ اتفاقی در این عالم بدون علت ممکن نیست. اصولا از لحاظ فلسفی امکان ندارد چیزی بر حسب تصادف و کاملا بدون دلیل رخ دهد.

حال که چنین است و هر معلولی یک علت دارد، وقتی اتفاقی می افتد علت آن در نزد ما از دو حال خارج نیست: یا ما انسان ها علت آن را درک می کنیم و متوجه می شویم و یا علت آن را در نمی یابیم؛ در چنین حالتی که ما علت وقوع امری را درک به هر دلیل درک نمی کنیم، آن اتفاق و موفقیت یا شکست ناشی از این علل پنهان را شانس می نامیم! اگرچه ممکن است ما علت مساله ای را نتوانیم درک کنیم اما دلیل نمی شود که آن مساله بدون علت رخ داده باشد.

فرض کنید ما از مهلکه ای گریخته ایم، از اتفاق بدی نجات پیدا کرده ایم و به سلامت از یک گرفتاری رهایی پیدا کرده ایم، در این صورت جمله ای که اکثر ما بر زبان جاری می کنیم این است که می گوییم: «شانس آوردیم!» غافل از اینکه قطعا نجات ما از یک مهلکه معلول عواملی است و ممکن نیست که اتفاقی و کاملا بدون دلیل رخ داده باشد.

با توجه به جایگاه شانس در قرآن کریم و از نگاه دینی ممکن است رهایی ما از یک مهلکه بر اثر صدقه ای بوده باشد که داده ایم، یا بر اثر کار خیری که پیش از این کرده ایم و آن کار خیر در نظام عالم سبب شده که بلایی از ما دور شود.

گاهی اوقات نیز ممکن است بر حسب ظاهر اسیر یک گرفتاری شویم و با خود بگوییم: «شانس نیاوردیم!» اما از این نکته غافلیم که با توجه به معنای شانس در قرآن کریم، هیچ چیزی بدون علت اتفاق نمی افتد و حتما ما پیش از این، مقدمات وقوع این بد بیاری را خود فراهم کرده ایم اما از آنجا که هیچگاه نمی خواهیم خود را ملامت کنیم، آن را به شانس نبست داده و خیال خود را راحت می کنیم!

شانس و بدشانسی ـ توفیق و عدم توفیق

شاید شبیه ترین واژگانی که می توانیم از منظر دیننی و قرانی مترادف شانس پیدا کنیم واژه «توفیق» و «عدم توفیق» است.

در این نوشتار متوجه شدیم که شانس در قرآن کریم هیچ جایگاهی ندارد اما متقابلا، چیزی به نام توفیق وجود دارد که انسان ها به وسیله اعمال خود آن را کسب می کنند و این توفیق سبب پیشامدهای خیر خواهد شد.

همچنین ممکن است شخصی بر اثر اعمال ناشایست خدای نکرده توفیقات الهی را از دست بدهد و لذا نتواند در امور خود موفق باشد.

برای همه ما بهتر است که نوع نگاه خود به مسائلی از قبیل شانس را اصلاح کرده و از منظر دینی و قرآنی به آن نگاه کنیم. شانس در قرآن چیزی جز انعکاس اعمال خود و بد ما نیست و هر کسی بازتاب اعمال خود را خواهد دید.

این مطلب را هم بخوانید: درمان چشم زخم با آیات و احادیث/ حقایق ناگفته از چشم زخم