مجازات فحاشی و توهین چیست؟

ما شاهد فحاشی‌ و توهین‌های زیادی در کوچه و خیابان هستیم، بدون آن که بدانیم مجازات فحاشی چیست. این روزها وضعیت جامعه بسیار ملتهب و متشنج است و بیشتر مردم با کوچک‌ترین مسئله ای عصبانی می‌شوند و نسبت به آن واکنش شدیدی نشان می‌دهند. مردم هنگامی که عصبانی و خشمگین می‌شوند مرتکب اعمال و رفتارهایی می‌گردند که شماری از آن‌ها براساس قانون جرم است.

یکی از این اعمال فحاشی و توهین است. شاید اگر مردم بدانند مجازات فحاشی چیست نسبت به کلامی که بر زبان می‌آورند دقت بیشتری کنند. اشخاص با اطلاع از قانون و حقوق خود می‌توانند در واکنش به فحاشی دیگران اعاده حیثیت کنند و شخص توهین کننده را بر اساس قانون تحت پیگرد قرار دهند.

فحاشی از منظر دین

جدای از تبعات قانونی توهین به دیگران و مجازات فحاشی باید گفت که ناسزا گفتن در اسلام عملی ناپسند و قبیح است. تا حدی که حتی اگر فردی مجرم و گناهکار نیز باشد نمی‌بایست به وی توهین شود. پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) در این باره می‌گویند: «خداوند بهشت را حرام کرده بر هر دشنام دهنده بی آبروی بی حیایی که از آنچه می‌گوید و از آنچه به او گفته می‌شود باکی ندارد و متأثر و ناراحت نمی‌شود.»

خداوند متعال نیز در آیه ۱۴۸ سوره نساء در نکوهش بدگویی می‌فرمایند: «لا یُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاّ مَنْ ظُلِمَ وَ کانَ اللّهُ سَمیعاً عَلیماً»، «خداوند دوست ندارد کسی با سخنان خود، بدی‌ها (ی دیگران) را اظهار کند مگر آن کس که مورد ستم واقع شده باشد. خداوند، شنوا و داناست». بنا بر قولی، مراد از «بالسوء من القول» دشنام دادن و ناسزا گویی است. بر همین اساس شرعاً، عرفا و قانوناً هیچ شخصی حق ندارد به هر دلیلی و در هیچ شرایطی به دیگران فحاشی و توهین کند و اگر چنین کرد باید با مجازات فحاشی روبرو شود.

مجازات فحاشی

توهین در لغت به معنای ضعیف گردانیدن، خوار کردن، خوار شمردن، ضعیف و سست شمردن، حقیر و سبک داشتن است. جرم توهین به دو نوع «توهین ساده» و «توهین مشدد» (تشدید شده) تقسیم می‌شود. توهین ساده عبارت است از توهین و اهانتی که گرچه مجرمانه است اما چندان شدید نیست. در توهین مشدد قانون گذار در مواردی اعتبار اشخاص و مقامات مختلف را نیز محترم و گرامی می‌دارد و مجازات فحاشی و ناسزاگویی به آن‌ها شدیدتری می‌شود. به عنوان مثال توهین به بنیانگذار جمهوری اسلامی (ره) و مقام معظم رهبری، کارمندان و مقامات دولتی، مقامات سیاسی خارجی و توهین به صاحبان بعضی مشاغل و حرفه‌های خاص مجازات بیشتری دارد.

توهین و فحاشی جرمی عمدی می‌باشد و ارتکاب غیرعمدی آن در قوانین شناخته شده نیست. براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران فحاشی به دو نوع تقسیم می‌شود و هرکدام مجازات خاص خود را دارد. اگر فحاشی به شکل «قَذف» یعنی نسبت لواط یا زنا دادن به یک شخص باشد، مجازات فحاشی براساس ماده ۲۵۰ قانون مجازات اسلامی، هشتاد ضربه شلاق است. البته قَذف خود دارای شرایطی است از جمله اینکه، فردی که این امور را نسبت می‌دهد می‌بایست هوشیار باشد (مست و دیوانه نباشد)، معنای الفاظی که به کار برده را می‌دانسته و واقعاً قصد نسبت دادن این الفاظ به مخاطب را داشته باشد. براساس قانون قَذف افزون بر لفظ با نوشتن (پیامک، ایمیل و …) نیز محقق می‌گردد.

مجازات فحاشی و توهین به افراد چنانچه موجب حد قذف نباشد بر اساس ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی تحمل تا ۷۴ ضربه شلاق یا پرداخت پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی است. این ماده می‌گوید: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.»

شماری از حقوقدانان معتقدند توهین به اشخاصی که فوت شده‌اند نیز مشمول ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی می‌شود. عده ای نیز می‌گویند واژه «افراد» در این ماده تنها به انسان‌های زنده اشاره می‌کند و توهین به اشخاصی که فوت شده‌اند تنها هنگامی مشمول ماده ۶۰۸ می‌شود که براساس عرف رفتار فحش دهنده توهین به بازماندگان محسوب گردد. این مسئله در تبصره ۲ ماده ۳۰ قانون مطبوعات مصوب سال ۱۳۶۴ نیز آمده‌است. براساس این تبصره «هرگاه انتشار مطالب مذکور در ماده فوق راجع به شخص متوفی بوده ولی عرفاً هتاکی به بازماندگان وی به‌حساب آید هر یک از ورثه قانونی می‌تواند ازنظر جزایی یا حقوقی طبق ماده و تبصره فوق اقامه دعوی نماید.»

شرایط تحقق مجازات فحاشی

جرم فحاشی تنها در صورتی تحقق می‌یابد و شامل مجازات فحاشی می‌شود که سه عنصر «موهن بودن رفتار»، «وجود مخاطب معین» و «شخص حقیقی بودن مخاطب» در آن وجود داشته باشد.

 موهن بودن رفتار

خشونت گفتار به تنهایی توهین کیفری محسوب نمی‌شود. تشخیص اینکه یک رفتار موهن است یا نه با عرف است. در این مورد نظر عرف با توجه به عواملی همچون مکان و زمان، شخصیت و طبقه اجتماعی مخاطب و نیز موقعیت خاصی که فحاشی در آن صورت گرفته‌است مشخص می‌شود. به عنوان مثال در میان طبقاتی از مردم ممکن است اظهار محبت نسبت به دیگران با الفاظی صورت بگیرد که برای دیگران موهن محسوب شود. همچنین شخصیت مخاطب از نظر عرف در موهن محسوب شدن یک کلمه برای وی تأثیر دارد. به عنوان مثال اگر یک پزشک بی‌سواد خطاب شود عرفاً به وی توهین شده‌است اما اگر به یک متکدی گفته شود بی‌سواد، از نظر عرف رفتار موهنی صورت نگرفته‌است و شامل مجازات ‌فحاشی نمی شود.

وجود مخاطب معین

براساس قانون فحاشی به خود جرم محسوب نمی‌شود. همچنین اگر به صورت کلی و بدون تعیین مصداق مشخصی به گروهی توهین صورت گیرد، این امر جرم محسوب نمی‌شود. مثلاً اگر شخصی تمامی مدیران دولتی را به دزدی و اختلاس متهم کند، مرتکب جرم توهین کیفری نشد است. همچنین معین شدن مخاطب ناسزا، لزوماً وابسته به ذکر نام وی نیست، ممکن است با ذکر ویژگی‌های ظاهری یک شخص یا اشاره به محل سکونت وی فرد براساس قانون مرتکب جرم شده باشد.

شخص حقیقی بودن مخاطب

با توجه به اینکه براساس ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی، توهین و فحاشی به شخصیت‌های حقوقی مشمول این ماده نمی‌گردد، نمی‌توان شخصی را به علت توهین به دولت یا یک شرکت خصوصی به مجازات ‌فحاشی محکوم کرد.