خروج امریکا از افغانستان، پاکستان را در سه راهی امریکا-طالبان و هند قرار داده است

خروج امریکا از افغانستان سبب شده پاکستان در سه راهی امریکا-طالبان و هند گیر کند. اگر به امریکا اجازه استفاده از پایگاه های نظامی خود را بدهد، می تواند اقتصاد ضعیف خود را با پول های امریکا ترمیم کند و اگر به امریکا نه بگوید، طالبان را از دست می دهد و آنگاه حربه فشار بر هند را از دست می دهد. از سویی هم امریکا پای هند به افغانستان را باز کرده موجبات انزوای پاکستان را فراهم می سازد.
ایالات متحده امریکا خروج نظامی اش از افغانستان را سرعت بخشیده و به گفته فرماندهی مرکزی امریکا(سنتکام) حدود چهل درصد از پروسه خروج تاکنون تکمیل شده است. براساس اعلام رئیس جمهور جو بایدن پروسه خروج کامل نیروهای امریکایی از افغانستان قرار است تا یازده سپتمبر سال جاری میلادی ختم گردد. همزمان با خروج امریکا از افغانستان پس از دو دهه سئوالاتی که همچنان باقی می ماند نوع توان نظامی(اگر توان نظامی باشد) است که واشنگتن می خواهد یا قادر خواهد بود در آینده حفظ کند.

طی هفته های گذشته، شکل حضور نظامی امریکا و موقعیت ژئوپلتیک این کشور در خارج از مرزهای افغانستان به موضوع داغ مباحث تبدیل شده است.

پاکستان که خانه تقریبا تمامی شوراهای طالبان بوده هم اکنون در تلاش است روابط و بازی های استراتژیک خود بین طالبان و امریکا را متعادل سازد. اگرچه روالپندی همچنان بازیگر اصلی در فاکتورهای قدرت طالبان و مذاکرات امریکا-طالبان می باشد اما دادن فضای نظامی به امریکا پس از سال ۲۰۲۱ کار ساده ای برای پاکستان نیست. به عبارت دیگر اجازه تاسیس پایگاه نظامی به امریکایی ها در خاک پاکستان پس از خروج از افغانستان برای پاکستان یک چالش محسوب می شود.

شاه محمود قریشی، وزیر امور خارجه پاکستان، در یک مصاحبه اخیر خود گفته است پاکستان در حال بررسی درخواست امریکا مبنی بر تاسیس پایگاه در خاک پاکستان در ازای دریافت بسته های اقتصادی کلان و تعهد به سرمایه گذاری در پاکستان از سوی امریکا می باشد. خروج از افغانستان و در عین حال حفظ نظارت و کنترل بر اوضاع در این کشور از سوی امریکا سبب شده پاکستان یک بار دیگر با استفاده از موقعیت خود، امتیازات لازم را از امریکا بگیرد و وابستگی امریکا به خود را افزایش دهد. ایران از یک سو و کشورهای آسیای میانه مانند ازبکستان و تاجیکستان که تحت فشار شدید روسیه مبنی بر اجازه ندادن به امریکا برای تاسیس پایگاه نظامی در خاک خود قرار دارند از سوی دیگر باعث شده گزینه های محدودی باقی بماند و پاکستان امکان دارد یک بار دیگر از این اوضاع بیشترین استفاده را ببرد.
از سوی دیگر اما طالبان قرار دارد که اخیرا جایگاه خود در فضای سیاسی شکسته شده افغانستان را محکم کرده و سعی می کند با استفاده از خشونت و جنگ به عنوان اهرم های فشار قوی در کنار روش های دیپلماتیک مانند مذاکرات صلح به اصل قدرت در افغانستان دست یابند. طالبان به طور قوی با حضور امریکا نه تنها در افغانستان که در کل منطقه اطراف این کشور مخالفت کرده اند. طالبان به تازگی در اعلامیه ای که به صورت آن لاین منتشر شد اخطار دادند به پایگاه های احتمالی امریکا در کشورهای همسایه که احتمالا در عملیات های ضد تروریزم و ضد شورشگری مورد استفاده قرار خواهد گرفت و همین طور کشورهای میزبان این پایگاه ها، حمله نظامی می کنند.
این تهدید طالبان اما سوالاتی در مورد توانایی این گروه به انجام حملاتی خارج از مرزهای افغانستان، موضع سنتی این گروه مبنی بر عدم علاقه به تحولات خارج از مرزهای افغانستان و در نهایت ارتباط طالبان با القاعده که توان و تجربه انجام چنین حملاتی خارج از مرزهای افغانستان را دارد، مطرح می کند.

لحن استفاده شده در اعلامیه تهدید آمیز اخیر طالبان نشان می دهد حتی پاکستان و ارتش این کشور از دید طالبان می تواند یکی از گزینه های حمله باشد در صورتیکه اسلام آباد از نظامیان امریکایی برای انجام حملات در افغانستان میزبانی نماید. این طرز برخورد و زبان استفاده شده در اعلامیه نشان می دهد که طالبان در سال های اخیر به مدد مذاکره و دیپلماسی و نیز جنگ علیه نیروهای خارجی در بیست سال گذشته از اعتماد به نفس و استقلال خوبی برخوردار شده اند. در حال حاضر شرایط شکننده است. در حال حاضر در حالیکه روابط پاکستان و امریکا بر اساس معادلات نظامی تعیین شده دولت جو بایدن اما نسبت به نخست وزیر عمران خان سرد به نظر می رسد. این امر خود تلاش های امریکا برای عدم استفاده از نیروی نظامی در آینده افغانستان را دشوار می سازد.

اما هرگونه چراغ سبر پاکستان به تاسیس پایگاه های نظامی امریکا در خاک خود نگرانی ها در جنوب آسیا به ویژه دهلی نو که در تاسیس زیرساخت های امنیتی چهارگانه با امریکا نقش محوری دارد را افزایش می دهد. همان طور که عایشه صدیقه، تحلیل گر مسائل سیاسی، گفته است از نظر پاکستان دست رسی به یک حالت ایستاده به جای یک صندلی پشت میز در اتاق چهار نفره نتیجه مطلوبی ست. بی توجهی به تهدید طالبان و اجازه دادن به امریکا برای استفاده از پایگاه هایی در خاک پاکستان می تواند رسیدن به این نتیجه مورد نظر را محقق سازد.

از سوی دیگر ناکامی در دسترسی به پایگاه های پاکستان از سوی امریکا ممکن است فشار بر دهلی نو برای کمک به امریکا در افغانستان را افزایش دهد، چیزی که هند مدت های طولانی ست تعهدی نسبت به آن احساس نمی کند. اعزام ناو جنگی هواپیمابر از آسیا پسیفیک به دریای عرب برای حمایت از روند خروج نیروهای امریکا از افغانستان محدودیت های ظرفیتی را نشان می دهد که امریکا هنگام ایجاد تعادل اهداف نظامی بین غرب آسیا و بقیه نقاط منطقه، تلاش می کند ایجاد کند و دیگر کشورها از جمله هند را وادار به اقدام نماید. در ضمن، دهلی نو نیز نگاه ایندو-پسفیک گسترده در خلیج دارد و بی میل نیست بخشی از بازی استراتژیک خود در خلیج را با این دیدگاه هماهنگ سازد. هند برای دسترسی به بنادر استراتژیک قراردادهایی امضا کرده است: مانند بندر دوقم در عمان، نزدیک بحرین، که محل استقرار ناوگان پنجم امریکاست و همچنین قطر که محل استقرار توان بالقوه نظامی امریکا برای انجام عملیات در مناطق گسترده تر در غرب آسیا، می باشد.

افغانستان علی رغم خروج امریکا سبب بازنگری های تاکتیکی و استراتژیک فراتر از واشنگتن دی سی خواهد شد. کشورهایی چون هند که در فکر مدیریت چندین جبهه فعال در سیاست خارجی خود هستند در ماه های آینده مجبور خواهند شد تفکر و توان استراتژیک قابل ملاحظه ای را به سمت افغانستان سوق دهند.

منبع