ضرب المثل پیش قاضی و ملق بازی یعنی چه؟

بیشتر زبان های زنده دنیا که امروزه در کشورهای مختلف صحبت می شود در بخش ضرب المثل ها، کنایه ها و به طور کلی آرایه های ادبی دارای نکات برجسته ای می باشند. بسیاری از این ضرب المثل ها مانند ضرب المثل پیش قاضی و ملق بازی از آنجایی که ممکن است خاستگاه یکسان داشته باشند در بسیاری از زبان ها مشترک اند. کارایی و تأثیر ضرب المثل ها بر مخاطب در مقایسه با جملاتی که در نوشتار و گفتار استفاده می شوند به مراتب بیشتر است. زبان فارسی با اینکه در باب ضرب المثل ها و دیگر گفته های شیرین بسیار غنی می باشد در بخش مثل ها همانند دیگر زبان ها شاید دچار کمی کاستی باشد. یکی از کاستی ها تحریف و دگرگونی در معنا، کاربرد و حتی شکل نوشتاری برخی ضرب المثل ها می باشد.ضرب المثل پیش قاضی و ملق بازی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

تحریف در کلمات ضرب المثل پیش قاضی و ملق بازی

همان طور که گفته شد بروز برخی  تغییرات در کلمات و معنا و کاربرد ضرب المثل ها با گذشت زمان در هر زبانی امری طبیعی به نظر می رسد و زبان فارسی نیز از این قاعده مستثنی نیست. ضرب المثل ها از آنجایی که بیشتر دهان به دهان و به صورت شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند و معنای کنایی آنها بیشتر از کلمات شان مورد نظر بوده است، بیشترین تحریفات را متحمل گشته اند.

ضرب المثل پیش قاضی و ملق بازی نیز با گذر زمان دچار تغییر در شکل کلمات شده است: براساس برخی کتب ادبی شکل اولیه این ضرب المثل «پیش غازی و معلق بازی» بوده است که در آن “غازی” به معنای بند باز یا همان طناب باز است و معلق بازی حرکتی است شبیه حرکت کبوتران که طی آن بندباز به گونه ای حرکت می کند که واژگون می شود اما به سرعت خود را راست می کند. به هر صورت در این ضرب المثل کلمه “قاضی” شکل تغییر یافته کلمه “غازی”  و کلمه “ملق” صورت تغییر یافته “معلق” می باشند، از آنجایی که کلمات قاضی و ملق بازی در اذهان و زبان مردم عادی قابل قبول تر بوده اند در این ضرب المثل جای غازی معلق بازی را گرفته اند.

معنا و کاربرد پیش قاضی و ملق بازی

ضرب المثل پیش قاضی و ملق بازی از نظر معنا و کاربرد شاید به ضرب المثل های دیگری چون “ترقه در کردن جلو توبچی” و “نان گندم به بچه نانوا دادن” باشد که در آن منظور این است که نزد یک انسان همه فن حریف نمی توان ادعای زیرکی کرد. “ابراز وجود انسانی با هنر کم پیش یک فرد با هنر بالا، عدم فریب ساده یک انسان آگاه، کوچک بودن شیرین کاری یک فرد نزد یک طناب باز ماهر که خطرناک ترین کارها را می تواند انجام دهد و انجام حرکات جلف پیش یک فرد محترم” معانی و کاربردهای مختلف این ضرب المثل می باشد.

رایج ترین معنای این ضرب المثل نزد مردم شاید “ناتوانی یک فرد عادی در فریب دادن یک انسان همه فن حریف و زیرک” باشد.

اشکال مختلف ضرب المثل در کتب دیگر

یکی از راه هایی که می تواند ما را در یافتن شکل صحیح کلمات و معنای واقعی ضرب المثل ها یاری کند بررسی اشکال مختلف آن ضرب المثل در کتب دیگر می باشد. ضرب المثل پیش قاضی و ملق بازی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

در کتاب قند و نمک این ضرب المثل به صورت های “پیش قاضی و ملق بازی و پیش میمون و معلق بازی”، در کتاب کوچه به صورت های “پیش قاضی و معلق بازی و پیش لوطی و معلق بازی”، در کتاب فرهنگ عوام به صورت “پیش قاضی و بازی”، در کتاب ده هزار مثل فارسی “پیش قاضی و بازی” و “پیش قاضی و جنگولک بازی” آمده است.

در کتاب امثال و حکم دهخدا این ضرب المثل به شکل “پیش لوطی و معلق بازی” آورده شده است.

“پیش لوطی و معلق وارو؟، پیش کولی و پشتک وارو” از اشکال دیگر این ضرب المثل است که در کتاب اندرزها و مثل فارسی ذکر شده است.

نقطه مشترک معنایی در تمام اشکال مختلف این ضرب المثل که در کتاب های متعدد آورده شده یک چیز است و آن اینکه: یک آدم زیرک را نمی توان به راحتی فریب داد!

غازی و معلق بازی متناسب تر از قاضی و ملق بازی

همان طور که در بالا مشاهده شد ضرب المثل پیش قاضی و ملق بازی در شکل اولیه خود به صورت پیش عازی و معلق بازی آورده شده و به مرور زمان این ضرب المثل در بخش اول کلمات “قاضی، لوطی و کولی” را به عنوان تغییر شاهد بوده اما در بخش دوم تنها معلق بازی جای خود را به ملق بازی داده است.

با توجه به نوع حرکت معلق بازی که در آن بند باز و طناب باز با هنرنمایی خاصی روی طناب راه می رود و گاهی برای نشان دادن اوج توانایی خود از طناب واژگون شده سبب راست می گردد، می توان گفت که کلمه غازی و معلق بازی در مقایسه با قاضی و ملق بازی تناسب بیشتری دارند. نمونه این تغییر را در ضرب المثل “کج دار و مریض” نیز مشاهده می کنیم که شکل اولیه آن “کج دار و مریز” بوده است. در این ضرب المثل هم کلمهه کج دار با مریز بیشتر تناسب دارد تا کلمات کج دار و مریض!

به هر صورت همانگون که گفته شد زبان فارسی با وجود اینکه در گفتار های نغز و شیرین مانند ضرب المثل ها بسیار غنی و پر بار است اما با برخی کاستی ها نیز شاید روبرو باشد. در این میان اما ضرب المثل ها بیشترین آسیب را دیده اند. ضرب المثل ها چون بیشتر به صورت زبانی از یک نسل به نسل دیگر منتقل شده اند تحریفاتی را در شکل کلمات و در برخی موارد معنا و کاربرد خود تجربه کرده اند.