پلانکتون چیست و چه فوایدی برای جهان دارد؟

پلانکتون چیست؟ اگر به دریا و اکوسیستم آن علاقه دارید حتما باید جواب این سوال را بدانید. پلانکتون نه اسم یک پلاژ یا هتل در سواحل زیبای دریای خزر است و نه نام یک مرکز خرید مجلل یا رستورانی شیک در قشم و کیش. برای اینکه بدانید پلانکتون چیست این مقاله را بخوانید.

پلانکتون چیست

پلانکتون ها (Plankton) جاندارانی ریز هستند که بیشتر در قسمت های بالایی دریاها و اقیانوس ها و دریاچه های آب شیرین زندگی می کنند. وجود آن ها برای زندگی آبزیان، مرجان ها و به طور کلی برای تمامی اکوسیستم دریاها و اقیانوس ها بسیار مهم و حیاتی است.

پلانکتون ها یک منبع حیاتی غذا برای بسیاری از موجودات آبزی همانند ماهی و نهنگ ها هستند. این جانداران که شامل باکتری ها، باستانیان (Archaea)، جلبک ها، تک یاختگان (Protozoa) و موجودات ساکن یا شناور در آب می باشند براساس محیطی که در آن زندگی می کنند تقسیم بندی می شوند.

پلانکتون های دریایی به فیتوپلانکتون ها (پلانکتون گیاهی) و زئوپلانکتون ها (پلانکتون حیوانی) تقسیم می گردند.

فواید پلانکتون چیست

پلانکتون ها در پایین ترین سطح از زنجیره غذایی اکوسیستم دریاها قرار دارند. آن ها مهم ترین منبع غذایی موجودات دریایی محسوب می شوند. از آن ها همچنین به عنوان شاخصی برای سنجش سلامت محیط زیست دریاها استفاده می‌شوند. زیرا پلانکتون ها حساسیت بسیاری نسبت به تغییرات محیط زندگی خود دارند و با کوچک ترین تغییر ایجاد شده در پهنه های آبی از بین می روند. همچنین در بحث چگونگی تشکیل نفت نیز پلانکتون ها نقش اساسی ایفا می کنند.

همچنین پلانکتون ها با خارج کرن «دی اکسید کربن» از جو نقش مهمی در چرخه کربن اقیانوس ها و در نتیجه جلوگیری از گرم شدن کره زمین، بر عهده دارند. آن ها طی عملیات فتوسنتز، دی اکسید کربن را در اعماق اقیانوس ذخیره کرده و برای صدها سال آن را از جو جدا می کنند. آن ها همچنین طی میلیون ها سال اکسیژن تولید کرده اند و زمینه زندگی در زمین را برای ما انسان ها فراهم نموده اند.

فیتوپلانکتون چیست

فیتوپلانکتون ها در واقع گیاهان و جلبک های بسیار کوچک تک سلولی می باشند که از اجزاء اصلی و اولیه زنجیره غذایی دریایی محسوب می شوند. این گیاهان تک سلولی غذای بسیاری از گونه های دریایی را تشکیل می دهند.

از انواع فیتوپلانکتون ها می توان به «دیاتومه ها» (Diatomma) و «دینوفلاژله ها» (Dinoflagellates) اشاره کرد که جانوران دریایی در همه نقاط اقیانوس از آن ها تغذیه می کنند. به این دلیل که فیتوپلانکتون ها برای عملیات فتوسنتز به نور خورشید نیازمند هستند معمولاً در آب های نزدیک به سطح دریا زندگی می کنند.

دکتر «توماس موک» از «دانشگاه ایست انگلیا» درباره فیتوپلانکتون ها می گوید: فیتوپلانکتون ها مسئول نیمی از دی اکسید کربنی است که به صورت طبیعی از جو زمین خارج می شود. همچنین آن ها نقشی حیاتی در کنترل آب و هوا دارد.

علاوه بر این برای هر نفسی که می کشیم آن ها هستند که اکسیژن کافی مورد نیاز را تولید می کنند. فیتوپلانکتون ها پایه زنجیره غذایی را نیز شکل می دهند، بنابراین در امنیت غذایی نقش فوق العاده ای را بر عهده دارند.

زئوپلانکتون چیست

زئوپلانکتون ها جاندارانی هستند که در اقیانوس ها و دریاها سکونت دارند. آن ها در تمامی سطوح پهنه های آبی از عمیق ترین نقاط اقیانوس تا سطح دریاها زندگی می کنند. زئوپلانکتون ها ارتباط دهنده سطوح اولیه زنجیره غذایی با سطوح بالاتر آن در دریاها می باشند.

اکثر آن ها از توانایی بالایی در شنا کردن برخوردار هستند و ممکن است ده ها و یا صدها متر به صورت عمودی جابه جا گردند، اما این شناگران ماهر نمی توانند در برابر حرکت افقی جریان های بزرگ آبی مقاومت کنند و در مسیر آن ها جابجا می شوند.

زئوپلانکتون ها به دو گروه «هالوپلانکتون ها» و «مروپلانکتون ها» تقسیم می شوند. هالوپلانکتون ها تمام دوران زندگی خود را به صورت یک پلانکتون زندگی می‌ کنند. آن ها همه عمر خود را در آب سپری می کنند. «پیکان کرمها»، «پرپایان»، «پوشش دارن پلانکتونی»، «خرطوم داران» و بسیاری از «پاروپایان» از جمله هالوپلانکتون ها محسوب می شوند.

اما مروپلانکتون ها تنها در دوره های خاصی از زندگی خود به صورت پلانکتون در می آیند و بخشی از عمر خود را در ته آب می گذرانند. مروپلانکتون های بالغ معمولاً در کف اقیانوس ها زندگی می ‌کنند در بخش هایی که عمق آب دریاها کم است تجمع مروپلانکتون ها بسیار بیشتر از بخش های عمیق دریاهای آزاد می باشد. آن ها شامل نوزاد کرم های دریایی، نرم تنان، سخت پوستان، خارپوستان و حتی حشرات و نیز تخم و نوزاد بسیاری از ماهیان می باشند.

براساس توزیع عمودی، زئوپلانکتون ها به سه شاخه «اپی پلاژیک» (عمق کمتر از ۲۰۰ متر)، «مزوپلاژیک» (عمق ۲۰۰ تا ۷۰۰ متر) و «بسی پلاژیک» (عمیق تر از ۷۰۰ متر) تقسیم می گردند. زئوپلانکتون های ساکن مناطق عمیق تر، بزرگ تر از جانداران ساکن مناطق نزدیک به سطح دریاها می باشند.

بیشتر زئوپلانکتون های ساکن سطح آب دریا دارای روند منظم مهاجرت عمودی هستند. آن ها طی شب نزدیک سطح اقیانوس قرار می‌ گیرند و در طول روز در مناطق عمیق‌ تر به سر می‌ برند.

اندازه پلانکتون ها

پلانکتون ها را بر اساس اندازه می توان در پنج گروه «اولتراپلانکتون»، «نانوپلانکتون»، «میکروپلانکتون»، «ماکروپلانکتون» و «مگا پلانکتون» دسته بندی کرد.

۱ – «اولتراپلانکتون» (Ultra Plankton) که اندازه آن ها کمتر از ۲ میکرون (میکرومتر) است، همانند انواع ویروس ها و باکتری ها. این دسته از پلانکتون ها را می توان به دو گروه تقسیم نمود. «فمتوپلانکتون» (Femtoplankton) که دارای اندازه ۰۲/۰ تا ۲/۰ میکرون است، مثل ویروس ها. «پیکوپلانکتون» (Picoplankton) که اندازه آن ها ۲/۰ تا ۲ میکرون است، مثل باکتری ها.

۲ – «نانوپلانکتون» (Nano plankton) که اندازه آن ها بین ۲ تا ۲۰ میکرون است. مهمترین گروه های تولیدات اولیه یعنی ۹۰ درصد از تولیدات اولیه در آب های اقیانوسی را نانو پلانکتون ها تشکیل داده اند.

۳ – «میکروپلانکتون» (Micro Plancton) که دارای اندازه ای بین ۲۰ تا ۲۰۰ میکرون می باشد.

۴ – «ماکروپلانکتون» (Macro Plancton) که عمدتا شامل زئوپلانکتون ها هستند. همانند «شانه دار دریای خزر» که از خانواده «کتنوفورها» می باشد. اندازه آنها ۲۰۰ تا ۲ هزار میکرون است.

۵ – «مگا پلانکتون» (Mega plancton) که اندازه آن ها بیش از ۲ هزار میکرون می باشد.