هویتی به بلندای «منار جام»

اگرچه جنگ به طور کل خانمان سوز است و می تواند ریشه های عمیق فرهنگی و تاریخی یک کشور را نابود کند اما جنگ های طولانی داخلی و خارجی در افغانستان داستانی متفاوت دارد.

تجاوز ارتش سرخ شوروی سابق به افغانستان زیربناهای کشور را از بین برد و علاوه بر میلیون ها شهید و معلول هزاران هزار نیروی  انسانی متخصص را از کشور فراری داد.

تجاوز شوروی سابق به افغانستان و حکومت های کمونیستی دست نشانده آن چنان اثرات مخربی بر افغانستان و مردمش گذاشت که تا هنوز قابل جبران نبوده است.

جدای از کشته، زخمی و آواره های این جنگ آثار تاریخی افغانستان هم در طی این جنگ به یغما رفت.

با روی کار آمدن رژیم ددمنش طالبان اما داستان تلخ تر نیز شد و دشمنی  این گروه متحجر نه تنها با مردم افغانستان و یک قوم خاص که با آثار تاریخی بازگوکننده تاریخ کهن این سرزمین نیز آشکار شد:

طالبان مجسمه های بزرگ و شکوهمند بودا در بامیان را به توپ بستند و شهر غلغله را از وجود مجسمه های قدونیم قد تاریخی پاک کردند، یا بهتر بگوییم تمام آثار تاریخی بامیان را با خود به پاکستان برده به سران این کشور تحفه دادند.

در کنار جنگ ها طبیعت خشن افغانستان نیز به آثار تاریخی کشور صدمه زده است: جاری شدن سیلاب های تند و وقوع زلزله سبب تخریب یا تهدید به تخریب آثار باستانی افغانستان شده است.

یکی از آثار تاریخی مهمی که اکنون در معرض خطر سقوط قرار دارد منار جام در ولایت غور می باشد.

از تهدید طالبان تا خطر سقوط به دلیل سیل

منار جام در ولایت غور با ارتفاع ۶۵ متر که در لیست میراث فرهنگی یونسکو نیز به ثبت رسیده و نمای بیرونی آن با نقش و نگارهای تزئینی و جالبی که دارد چشم هر بیننده ای را به خود جلب می  کند هم اکنون با دو خطر جدی روبروست:

اولین خطر افتادن منطقه محل قرار گرفتن منار جام به دست طالبان است و این احتمامل وجود دارد که طالبان درصورت مسلط شدن بر این منطقه به راحتی با شلیک چند راکت منار جام خاطرات و ایستادگی های چند صد ساله اش را با خاک یکسان کنند و حتی آیات قرآن که بر نمای بیرونی منار جام نوشته شده را نیز نادیده بگیرند.

در صورت وقوع این حادثه،  افغانستان یک باردیگر شاهد از دست دادن یکی از آثار تاریخی مهم خود خواهد بود.

اثری که سالهاست با قامت بلند و زیبای خود به ولایت  غور و افغانستان هویتی عظیم بخشیده است.

مناری که درمیانه خود کمربند زیبایی از کاشی های لاجوردی بسته و نام سلطان غیاث الدین غوری بر آن حک شده است.

خطر دیگر سقوط منار جام به دلیل سست شدن پایه های آن در سیلاب های تند است. سیلی سیل های تند بر پایه های منار جام به خوبی هویداست.

علاوه بر آن به گفته مسئولان ولایت غوز خشت های این منار توسط عده ای هر روزه دزدی می شود.

پاسگاه حفاظتی که در کنار منار جام قرار گرفته هراز چندگاهی مورد حمله مخالفین مسلح قرار می گیرد.

به گفته شاهدان بسیاری از کاشی های این منار به سرقت رفته است. وزش باد و ریزش باران های تند به بدنه بیرونی منار آسیب زده است.

به هر صورت منار جام به عنوان یک یادگار مهم تاریخی، شاهکار هنری افغانستان و یک شناسنامه مهم برای افغانستان باید نجات داده شود.

منار جام در میان کوه پایه ها

همان طور که گفته شد منار جام در معرض سقوط قرار دارد؛ واقع شدن این منار در  کوه پایه های ولایت غور آسیب پذیری این مکان تاریخی مهم در برابر حوادث طبیعی چون سیل را افزایش داده است.

منار جام اگرچه در لیست آثار باستانی قرن ۱۲ میلادی قرار دارد اما واقع شدن آن در یکی از نقاط دوردست افغانستان سبب شده توجه کمتری به آن جلب شود.

این منار در فاصله ای در حدود ۷۰ کیلومتر از مرکز ولایت غور قرار گرفته که مسیر رسیدن به آن نیز بسیار سخت و صعب العبور است.

ویژگی های منار جام

منار جام که در سال ۲۰۰۲ میلادی در فهرست میراث فرهنگی جهانی(یونسکو) قرار گرفت از خشت پخته ساخته شده و تصاویر پخش شده به خوبی نشان می دهد که  اثری محکم و زمخت می باشد.

مقاوم ماندن در برابر سیل ها و حوادث طبیعی در طی سالهای متمادی خود محکم بودن بنا را تایید می کند.

سطح بیرونی منار که در تنگنای جام و در تقاطع رودخانه های جام و هریرود واقع شده از کاشی هایی فیروزه ای ساخته شده که آیات قرآن به رسم الخط  عربی روی آن به صورت برجسته نوشته شده است.

داخل منار پله هایی وجود دارد که می توان از آن به بالاترین نقطه منار رسید. از آنجایی که منار جام برای مردم ولایت غور اهمیت زیادی دارد یک نماد از آن در شهر چغچران مرکز ولایت غور نیز ساخته شده است.

ولایت غور که روزگاری پایتخت امپراطوری غوری ها که بخش هایی از  افغانستان و ایران را تشکیل می داد به دلیل دورافتاده بودن کمتر مورد توجه دولتمردان افغان واقع شده است.

این دورافتادگی اما خیلی هم بد نبوده چون منار را از آسیب های جنگ حفظ کرده است.

قدیمی ترین بنای خشتی در جهان

منار جام که قدیمی ترین بنای خشت و گلی در جهان به حساب می آید تاریخ کشف خیلی قدیمی ندارد و بیش از ۵۰ سال نیست که کشف شده است.

باستان شناسان می گویند این منار در سال ۱۹۵۷ کشف شده است. منار جام تنها به دلیل زیبایی ظاهری اهمیت ندارد و می تواند کلید مهمی باشد برای شناخت بیشتر امپراطوری غوریان در افغانستان.

قطر منار که در چهار طبقه ساخته شده از پایین به بالا کم می شود و به شکل هرم در می آید. این منار که بر یک تهداب هشت ضلعی قرار گرفته از خشت پخته و  ترکیباتی چون چونه و گچ ساخته شده است.

به هرصورت اگر فکری به حال منار جام از سوی حکومت افغانستان و میراث فرهنگی جهان نشود، ممکن است جریان آب رودخانه ای که از کنار آن می گذرد منار را تخریب کند یا حتی منار به دست طالبان بیفتد و با شلیک چند راکت برای  همیشه فاتحه منار خوانده شود.