معنای شرح صدر چیست؟ چگونه شرح صدر پیدا کرده و آن را تقویت کنیم؟

در حقیقت و معنای شرح صدر می‌توان گفت که شرح صدر عبارت می‌باشد از استعدادی که فرد برای دریافت معارف و حقایق دارد.

زمانی که این استعداد در کسی پدیدار گردد، قلب و دل او پذیرای انوار معرفت الهی خواهد بود. از این رو گفته شده که شرح صدر آن است که در سه مرحله و یا سه نور روزی انسان شود.

مراحل شرح صدر

• در ابتدای راه (نور عقل)
• در اواسط راه (نور علم)
• در انتهای مسیر (نور عرفان)

در نهایت انسان در پرتو این انوار به درک بسیاری از حقایق عالم دست پیدا می‌کند و حجاب‌ها از چشمش برداشته می‌شود. با برداشته شدن حجاب از جلوی چشم، می‌توان برخی از عوالم ملکوت را دید و باطن پدیده‌ها را مشاهده کرد.

پیامبر گرامی اسلام می‌فرمایند، از دید نافذ و فراست مومن بپرهیزید و در نظر داشته باشید که مومن با انوار الهی می‌تواند باطن بسیاری از امور را ببیند.

معنای شرح صدر از منظر قرآن

در کتاب آسمانی در خصوص شرح صدر در موارد متعددی سخن به میان آمده است. در ذیل مطلب به نمونه‌هایی از ان اشاره می‌کنیم و معنای شرح صدر از دیدگاه قرآن و اسلام را شرح می‌دهیم.

خداوند متعال به پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید، آیا سینه‌ات را برای تو نگشادیم؟ علامه طباطبایی بیان می‌کند که شرح صدر عبارت است از بسط و گسترش سینه آدمی و جان او با انوار الهی و آرامشی که از سوی خداوند نسیب می‌شود.

از آیات سوره انشراح و همچنین طرز بیان آن و ترتیب آیات در آن سوره مشخص می‌شود که معنای شرح صدر در آیه، (الم نشرح لک صدرک)، آن است که دل و جان رسول خدا به طوری بسط وجودی پیدا کرده که علاوه بر القاء تمام معارف وحی بر ایشان و دریافت و تبلیغ آن توسط پیامبر، تمام رنجی که بر آن حضرت وارد می‌شد نیز قابل تحمل می‌گردید.

حضرت موسی(ع) به خداوند عرضه داشت: رب اشرح لی صدری، (به سینه من بسط و گسترش عطا کن). در این آیه حضرت از خداوند خواسته است، حال که مرا به امر رسالت موظف نموده‌ای شرح صدری به من عنایت فرما تا در این امر موفق باشم.

این یعنی اینکه جریان نبوت و رسالت، مدیریت جامعه و همچنین مبارزه با طاغوت نیازمند شرح صدر می‌باشد. زیرا همه اینها به یک عقل توانا و فکر بلند و گشادگی سینه نیاز دارد.

شرح صدر و تحمل و بردباری بزرگ ترین سرمایه است. امیرالمومنین علی(ع) شرح صدر را به عنوان مهمترین عامل موفقیت در مأموریت‌های الهی دانسته می‌فرمایند، سینه گشاده وسیله رهبری و ریاست است.

 در یکی دیگر از آیه های قرآن خداوند از شرح صدر به عنوان یکی از بهترین موهبت‌های خداوندی یاد کرده است. می‌فرماید کسی را که خدا بخواهد هدایت نماید سینه او را برای پذیرفتن اسلام آماده می‌کند.

با توجه به حقایق یاد شده، یک معنای شرح صدر از دیدگاه قرآن و احادیث تسلیم بودن انسان در برابر خداوند می‌باشد. هر کسی که تسلیمش در مقابل احکام دین بیشتر باشد، شرح صدر بیشتری دارد.

عوامل مؤثر در شرح صدر

بعد از پی بردن به معنای شرح صدر باید بدانیم که برای به وجود آمدن شرح صدر و بسط سینه عوامل و ابزاری نیاز است. تا بتوان با به کار بستن آن به تقویت این صفت معنوی در خود بپردازیم.

معرفت

از عوامل مهم و مؤثر در ایجاد شرح صدر علم و معرفت است. که خود دارای تقسیماتی است:

• علم و آگاهی فقه و سیاست
• علم و آگاهی به اصول اخلاقیات
• علم و آگاهی به کمالات عقلی و وظایف روحی

به عقیده بزرگان، برای اینکه بتوانیم حقایق را درک کنیم باید ابتدا تزکیه نفس کنیم تا بتوانیم نورانیت لازم را کسب نماییم. ضمن اینکه درجات مختلف علمی باعث ایجاد مراتب شرح صدر خواهد شد.

پس هر چقدر معرفت انسان بالاتر باشد، شرح صدر او نیز از مراتب بالاتری برخوردار خواهد بود. که این خود، در کمال معرفت مؤثر است.

عبادت

برای اینکه خداوند متعال را ملاقات کنیم باید قلب و سینه‌ای وسیع تر از اقیانوس‌ها داشته باشیم. برای اینکه بتوانیم سینه را وسعت ببخشیم باید آن را نورانی کنیم. عبادت دل را به سوی نور، هدایت می‌کند.

عبادت می‌تواند مراتب مختلفی داشته باشد: گاهی به طمع بهشت، گاه ترس از جهنم و در بالاترین مرتبه جلب دوستی و رضایت پروردگار می‌باشد. عبادت اولی عبادت بازرگانان، دومین عبادت، عبادت بردگان و سومی عبادت آزادگان است.

عبادتی که حضور قلب در آن حاکم باشد موجب غنا که خود، از اوصاف کمال نفس است می‌شود. بالاترین مرتبه عبادت آن است که قلب خود را برای عبادت پروردگار از هر چیزی خالی و از بی‌نیازی پر کنیم.

ذکر

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرمایند، همان ها که خداوند را (در همه حالات)، ایستاده، نشسته و به پهلو یاد می‌کنند.
امام علی(ع) نیز به ارتباط میان گشادی سینه و ذکر اشاره می‌کند و می‌فرماید یاد خدا شرح صدر عطا می‌کند.

یاد کردن و ذکر خدای متعال دل‌ها را روشنی و آرامش می‌بخشد. ذکر خداوند بر دو قسم است: زبانی و قلبی. ذکر قلبی همان است که از زبان گذر کرده به قلب می‌رسد.

مداومت در ذکر گفتن قلب را تعلیم می‌دهد تا به برای گفتن ذکر به زبان بیاید. آن گونه است که ذکر تأثیر خود را بر روح و قلب انسان می‌گذارد.

تأثیرات ذکر

بعد از معنای شرح صدر و عوامل مؤثر بر آن در ادامه به تأثیرات ذکر می‌پردازیم:

• ذکر و یاد خدا باعث می شود که انسان هیچ چیز را مستقل از او نداند. همه موجودات را وابسته به آیه ها و نشانه های خداوند می‌داند. طبیعت او را از یاد خدا غافل نمی‌کند بلکه خود یادآورد حضور خدا می‌شود.
• انسانی که مدام به ذکر خدا مشغول است احساس تنهایی نمی‌کند. دل به غیر خدا خوش نمی‌کند که در نبود او دلتنگ شود. این رفتار باعث می‌شود که در میان مردم محبوب شود گویا تنها دوست آنها می‌باشد.
• زمانی که بر ذکر خدا مداومت کنید از پله‌های معرفت بالا رفته دست خداوند را در همه امور قوی می‌دانید. این گونه که تمام موقعیت های دنیایی از کوه‌های با عظمت گرفته تا اقیانوس‌های بی‌کران، همه و همه را وابسته به خدا می‌دانید.
• کسی که ذاکر خداوند است هیچ چیزی قلب او را از یاد خدا منصرف نمی‌کند. قلب او خالی از هر چیزی است. زمانی که به عبادت مشغول می‌باشد ممکن است برای لحظاتی حال و هوای خاصی پیدا کنید.

برای پرداخت به معنای شرح صدر باید قلم ها فرسود.