لطافت به سبک هایکو

همان طور که می دانید در تاریخ ادبیات در سراسر دنیا از آغاز تاکنون قالب های شعری مختلفی شکل گرفته مورد استفاده شاعران متعدد قرار گرفته است. در دنیای قدیم شاعران در کشورهای مختلف از قالب های شعری همدیگر استفاده می کردند چون قالب های شعری تنوع و تعدد زیادی نداشت. نگاهی به ادبیات در جهان نشان می داد کشورهای صاحب سبک در این زمینه مشترکات زیادی دارند و شاعران در این کشورها به تقلید از سبک و سیاق ادبی یکدیگر آثار گران بهایی خلق کرده اند. یکی از قالب های شعری مشهور در این ارتباط شعر هایکو می باشد.

با ما همراه شوید تا اطلاعات مفیدی در مورد سبک شعری هایکو به دست آورید:

هایکو، شعری اصالتا ژاپنی

اگرچه هایکو یک سبک شعری اصالتا ژاپنی ست اما در طول تاریخ مورد استفاده دیگر شاعران در  کشورهای دیگر دنیا نیز قرار گرفته و این قالب شعری به زبان های مختلف دنیا ترجمه شده است. شاعران در کشورهای مختلف دنیا حسب فرهنگ بومی خود از این سبک شعری استفاده کرد و اشعار متعدد سروده اند.

ویژگی های برجسته شعر هایکو

می دانیم که سبک های شعری در جای جای دنیا ویژگی های خاص خود را دارد؛ به طور مثال قالب های شعری در ادبیات فارسی کهن به ویژه ایران و حوزه تمدنی فارسی دارای دو ویژگی وزن و نظم در قافیه بود. این ویژگی اما در ابتدای قرن حاضر تغیی کرد و با شکل گیری شعر نو، شاعران دیگر خود را محدود به قافیه و وزن نمی کردند.

شعر هایکو نیز بسیار شبیه شعر نو فارسی می تواند باشد چون در این سبک شعری نیز قافیه پردازی معانی ندارد. مفاهیم بسیار ساده و برای همه قابل درک است. این سبک شعری بکر باقی مانده و پیچیدگی های معنایی خاصی ندارد. به عبارت دیگر می توان گفت شعر هایکو با زبانی ساده و بدون تکلیف زیبایی های دنیا و فضای پیرامون انسان را ترسیم می کند.

منشأ سبک شعری هایکو

همان طور که دیدید هایکو یک سبک شعری اصیل ژاپنی ست. این شعر کوتاه که اغلب یک تصویر توصیفی از طبیعت را در اذهان ترسیم می کند کوتاه ترین شعر دنیا به حساب می آید. پیدایش این سبک شعری به قرن ۱۶ در ژاپن بر می گردد. نشانه خاص این سبک شعری و تکیه بر فصول تصاویر جالبی را در ذهن خواننده به وجود می آورد.

هایکو، شعری تصویر آفرین

شاید شما هم درک کرده باشید هنگامی که فردی قصه می گوید یا شعری را برای شما می خواند، اگر داستان یا شعر با توصیفات زنده از طبیعت و دنیای پیرامون همراه باشد شما بدون اینکه متوجه باشید قدم در یک سفر می گذارید، سفری که هزینه ای جز خوب گوش کردن و پلک نزدن ندارد.

شما همین طور که به شعر یا داستان گوش می دهید با تصاویری که در ذهن خود خلق می کنید همراه می شوید و در دنیایی خیالی چنان لذتی می برید که هرگز نمی خواهید به دنیای واقعی پای بگذارید. شعر هایکو نیز گاهی حس یک ایهام بزرگ را با خود دارد و همین ویژگی شاعرانگی و زیبایی ادبی این سبک را دو برابر کرده است.

شروع و پایان این شعر کوتاه با پند و اندرز نیست بلکه زندگی را بسیار فراتر از تصور در زمان حال خلق می کند. هربند این شعر اصالتا ژاپنی چنان با تخیل، رنگ ها و فصل ها آمیخته است که خواننده هنگام خواندن این شعر چاره ای جز افتادن در دنیای خیال ندارد. سادگی و تصویر آفرینی از دو ویژگی مهم شعر هایکو می باشد.

هایکوی اصیل ژاپنی

همان طور که گفته شد هایکو یک شعر کوتاه برخاسته از ژاپن است. «ماتسوئو باشو» و «کوبایاشی ایسا» را باید از پیشتازان این سبک شعری در ژاپن دانست.

«به زمستان از باران خیس شدن

حتی چتر و کلاهی نداشتن-

باشد! باشد!»

این یکی از هایکوهای شاعر ژاپنی «باشو» می باشد.

نگاهی سطحی به این شعر نشان می دهد که مفهوم شعر با طبیعت گره خورده است. شعر هایکو اما زمانی که به کشورهای دیگر می رسد آن اصالت ژاپنی خود را از دست می دهد.

به عبارت دیگر استفاده از مفاهیم طبیعت در آن کم شده شاعر به تناسب تاریخچه هویت خود و سرزمین خود به سرودن این شعر می پردازد.  شعر هایکو از ۱۷ هجا به صورت ۵-۷-۵ تشکیل شده و دارای فصل واژه و برش واژه ها می باشد.

هایکو با فرهنگ هر ملت آمیخته است

اکنون که می دانید شعر هایکو از سرزمین ژاپن برخاست و در طول تاریخ وارد کشورهای دیگر شد، بدون شک با ویژگی بارز این سبک شعری نیز آشنا هستید و به خوبی می دانید که شعر هایکو با فرهنگ هر کشور بومی شده است.

هایکو در ایران نیز با ترجمه کتاب های هایکو توسط احمد شاملو و «ع پاشایی» رونق گرفت. پاشایی کتاب صد هایکوی مشهور نوشته «دانیل سی بیوکانن» را ترجمه کرد. شاملو و پاشایی از اولین افرادی بودند که هایکو را به ایرانیان معرفی کردند. از دیگر پیشگامان سبک شعری هایکو در ایران می توان به سیروس نوذری اشاره کرد که کتاب هایکو نویسی را به نحو احسن ترجمه کرده است. نگاهی به این هایکوی ایران اثر نوذری که می گوید:

«این بوی توست 

 می بردم کنار پرتگاه

   کنار آویشن»

به خوبی نشان می دهد که هایکو به راحتی با فرهنگ بومی یک سرزمین آمیخته شده است.

هایکو، بدون قافیه اما موزون

شعر هایکو همان طور که گفته شد فاقد قافیه می باشد اما دارای وزن است. برخلاف شعر انگلیسی و فارسی یا عربی وزن شعر بر اساس توالی و توزیع هجاهای تکیه بر و بی تکیه تعیین نمی شود بلکه آنچه وزن شعر را تعیین می کند هجاهای موجود در بندهای شعر است. شنیده شدن بندهای متوالی پنج هجایی و هفت هجایی در زبان ژاپنی ایجاد وزن می کند. هایکو از سه بند تشکیل شده که بند اول دارای پنج هجا، بند دوم هفت هجا و بند آخر هم پنج هجا دارد. منظور از هجا در اینجا همان مورای ژاپنی ست که کشش یکسان دارد.

فصل واژه در شعر هایکو

یکی دیگر از ویژگی های بارز هایکو فصل واژه می باشد. فصل واژه به معنای استفاده از واژه خاص در شعر است که به فصل معینی از سال اشاره می کند. به عبارت دیگر باید گفت که فصل ها هایکوها را مشخص می کند.

به هر صورت سبک شعری هایکو اگرچه در ذات خود یک قالب شعری ژاپنی ست اما به کشورهای دیگر نفوذ کرده با فرهنگ بومی مردم آن کشور درآمیخته است.