شجره نامه چیست؟ چگونه شجره نامه تهیه کنیم؟

شجره نامه قبل تر ها معمولا در بیشتر مورد در خصوص شناسایی سادات به کار می رفته است، و به آن تبارنامه، دودمانه یا نسب نامه نیز می گویند. اما در دنیای امروز کاربردهای متفاوتی از شجره ها نامه ها ارائه شده است. در این مطلب نکاتی را در خصوص شجره نامه ها بیان می کنیم، همراه ما باشید:

دانستی هایی در مورد شجره نامه

در لغت نامه دهخدا در معنای این کلمه چنین آمده است: «شجره نامه . [ ش َ ج َ رَ م َ / ش َ ج َ رِ م َ / ش ج َ رَ م ِ / ش ج َ رِ م ِ ] (اِ مرکب ) نسب نامه . فهرست نامهای پدران و نیاکان کسی به صورت درختی که نیای اولی اصل و فرزندان بترتیب شاخهای آن باشند.»

این طور می توان گفت که تبارنامه یا شجره‌نامه یا دودمانه یا نسب‌نامه فهرستی منظم است که نسبت افراد با همدیگر را نشان می‌دهد؛ یکی از رایج‌ترین نسبت‌ها، نسبت پدر و فرزندی‌است که در این گونه تبارنامه یا شجره نامه متعلق به یک خانواده نام پدران و فرزندان را به ترتیب پشت سر هم قرار می‌دهند و دوره زندگی هر فرد را تا وقتی که جای خود را به دیگری بدهد، نسل می‌نامند که واژه آن به معنی فرزند آمده است.

دانستن این نکته نیز خالی از لطف نیست که تبارنامه فقط دربردارنده فهرست پدران و فرزندان نیست و بلکه می توان نسبت های دیگری از جمله برادری را در آن نشان داد. مثلاً پس از گذشت یک نسل، برادران برای نسلهای بعدی به صورت عمو درخواهند آمد و در تبارنامه پدران و فرزندان پشت سرهم قرار می‌گیرند؛ در حالی که برادران در یک ردیف در کنار هم واقع می‌شوند.

معمولا یک تبارنامه شامل گروهی از انسان‌هاست که با یک‌دیگر پیوند خویشاوندی دارند. و بیانگر نسبت انسان‌ها با یک‌دیگر است. بدیهی است که نسب‌نامه ساده‌ترین وسیله برای نشان‌دادن روابط افراد خویشاوند اعم از خویشاوندان نسبی و خویشاوند سببی‌ خواهد بود.

از دیگر کاربردهای شجره نامه شناخت رویدادهای تاریخی و نیز نشان دادن ترتیب افراد فرمان‌روایان و حاکمان می باشد.

همچنین بازشناسی افراد هم نام از یکدیگر نیز از کاربردهای تبارنامه ها بوده است که البته هنوز هم این روش بازشناسی در میان اعراب مرسوم و متداول است.

جالب است بدانید که در میان تبارنامه ها، شجره نامه های جعلی نیز وجود دارند که در آن شخص خود را به دروغ به خاندان بزرگی منتسب کرده‌است. و مطلب جالب تر اینکه در برخی موارد دیده شده که برای اتحاد بین خانواده‌ها، دو قبیله ادعا می‌کرده‌اند که نیای آن‌ها یکی‌است.

اَشکال مختلف تبارنامه

می توان اطلاعات مربوط به نسل ها و نسب نامه ها را در شکل ها و قالب های مختلفی نشان داد، بطور مثلا به صورت فهرست وار و یا نموداری و یا شجره ای نشان داد. نسل های قدیمی تر در شرجه نامه معمولا در بالا و نسل های بعدی در پایین شجره ننامه نشان داده می شوند.

در نوع شجره ای تبارنامه که به شکل یک درخت می باشد و نشان دهنده اجداد یک فرد خاص می باشد بیشتر از بقیه انواع نسل نامه ها شکل و شمایل درخت را دید که در قسمت بالایی پهن تر و در قسمت پایین نازک تر می باشد.

در برخی دیگر از انواع شجره نامه یک فرد در سمت چپ قرار می گیرد و اچدادش در سمت راست.

در نمونه دیگر نمودار نسل نما یا اولادی، که نشان دهنده تمام نسل فرزندان یک شخص می باشند، در بالا نازک و در پایین پهن می باشد.

پس شجره نامه می توانند قالب های متفاوتی داشته باشند و حتی بعضی می توانند نشان دهنده تمام فرزندان یک شخص باشد ولی بعضی دیگر شامل تمام افرادی که دارای یک نام خانوادگی هستند.

نمودار بادبزنی نیز نوع دیگری از اَشکال تبارنامه ها هست که یک نیم دایره شامل حلقه های متحدالمرکز می باشد، و شخص مورد نظر در قسمت داخلی دایره قرار دارد و دایره دوم که دو قسمت می شود و هر قسمت نشانگر یکی از والدین می باشد، و دایره بعدی که چهار قسمت می شود و به همین ترتیب ادامه می یابد، در این نوع نمودار هم اجداد پدری نمایش داده می شود و هم اجداد مادری.

شاید جالب باشد که بدانید بلندترین شجره موجود در دنیا مربوط به شجره نامه یک فیسلوف چینی است که کنفوسیوس نام دارد و از نوادگان پادشاهی به نام «تنگ» بوده است،. گفتنی است که این شجره نشان دهنده ۸۰ نسل است و بیشتر از ۲ میلیون عضو دارد. ویرایش جدیدی از این شجره نامه در سال ۲۰۰۹ به مناسبت ۲۵۶۰ سالگرد تولد این فیلسوف بزرگ چاپ شده است، نزدیک به یک و نیم میلیون فرد در قید حیات بوده است.

کاربرد شجره نامه ها در مشاوره های ژنتیک

در زمینه مشاوره های ژنتیکی هنگامی که بخواهیم در مورد یک صفت یا بیماری در انسان که ارثی و ژنتیکی می باشد و معمولا با انتقال آن از یک نسل به نسل های بعدی و همچنین میزان شیوع آن در میان افراد و خویشاوندان اطلاعاتی داشته باشیم، ناگزیریم از داشتن اطلاعاتی درباره تاریخچه خانواده ها و به همین منظور رسم شجره ننامه می تواند اطلاعات مربوط به آن خانواده را در اختیار مشاور ژنتیک قرار دهد. چرا که در مشاوره های ژنتیکی از الگوهای وراثتی استفاده می شود که از طریق آن می توان احتمال ایجاد بیماری در میان افراد خانواده و نیز انتقال بیماری به فرزندان و نسل های بعد را پیشگویی کرد.

در شجره نامه های ژنتیکی از علائمی استفاده می شود که به صورت زیر است:

در شجره نامه زن را با دایره و مرد را با مربع نشان می دهند. برای نشان دادن ازوداج کافی است علامت زن و مرد را با یک خط افقی بهم وصل کرد. برای نشان دادن ازدواج فامیلی، علامت زن و مرد را با دو خط به هم وصل می کنیم. در شجره نامه بیماری یا صفتی خاص را به صورت مربع تیره یا دایره ی تیره یا با علامت ضربدر نشان می دهیم. حامل بودن ژن را با علامت دایره ی نیمه پر یا مربع نیمه پر و در صورتی که حامل بیماری وابسته به جنس باشد، به صورت دایره با یک نقطه وسط آن نشان می دهیم.