سرداب امام زمان چیست و در کجا قرار دارد؟

سرداب امام زمان که به سرداب مقدس و سرداب غیبت نیز مشهور است به زیرزمین منزل حضرت امام حسن عسکری (ع) در سامرا گفته می شود. منزل حضرت امام حسن عسکری (ع) دارای دو قسمت بود؛ یک سمت ویژه مردان و قسمت دیگر ویژه زنان، یک سرداب هم زیر اتاق ها قرار گرفته بود. سرداب به قسمتی از زیرزمین منازل قدیمی مناطق گرمسیری گفته می‌شد که از سایر بخش ها خنک تر بود و در روزهای گرم سال محلی برای استراحت و ذخیره آب و خوراکی های فاسد شدنی بود.

بر اساس شماری از روایات این سرداب محل زندگی و عبادت حضرت امام هادی (ع) و حضرت امام حسن عسکری (ع) در ایام گرم تابستان بود. همچنین برطبق برخی گزارش‌ها، حضرت امام مهدی (عج) در دوره حیات پدرشان و بعد از آن، در این سرداب بوده اند و دلیل نام‌ گرفتن این مکان به سرداب امام زمان و سرداب غیبت همین مسئله است.

شماری از علمای اهل سنت بر این نظرند که شیعیان معتقدند حضرت مهدی (عج) پس از به دنیا آمدن در سرداب مخفی گردید و غیبت خود را از همان آغاز نمود و در دوره غیبت در این مکان زندگی می نماید و از همین مکان نیز ظهور می کند. این درحالی است که شیعیان چنین اعتقادی ندارند.

مسلمانان هم اکنون این منزل و این سرداب را بسیار محترم می شمارند، زیرا که شماری از امامان شیعه در این منزل زندگی می کردند، و در همین منزل، حضرت امام ‌هادی(ع)، حضرت امام حسن عسکری(ع) و نیز حضرت امام مهدی (عج) عبادت می نمودند.

تاریخ سرداب امام زمان

بر اساس شواهد و اسناد تاریخی و همچنین روایات برجای مانده از ائمه معصومین، حضرت امام مهدی (ع) از بدو تولد در اختفا زندگی می کردند و بنا به مصالحی ولادت و زندگی ایشان برای مردم آشکار نبود و پس از رحلت حضرت امام حسن عسکری (ع)، غیبت صغرای آن حضرت، آغاز گردید. حضرت امام مهدی (ع) پس از خواندن نماز بر پیکر پاک و مطهر پدر و تدفین ایشان، وارد منزل شده و دیگر هیچ شخصی اشان را در اجتماع و در میان مردم مشاهده نکرد.

قدیمی ترین گزارش در ارتباط با غیبت فرزند حضرت امام حسن عسکری (ع) در سرداب توسط «بلخی» (درگذشته ۶۵۸ هجری قمری) ذکر شده است. با این حال او اشاره ای به منبع خود نمی کند.

«محمد بن احمد ذهبی» از علمای مشهور اهل سنت و مورخان به نام قرن هشتم هجری قمری می گوید که فرزند حضرت امام حسن عسکری (ع) در سن ۹ سالگی یا کمتر در سال ۲۶۵ هجری قمری غایب شده، در آن زمان وی وارد سردابی در سامرا گردیده و دیگر مشاهده نشده است. به نظر می رسد که وی این گزارش را بر اساس اعتقاد عمومی شیعیان امامیه مبنی بر اینکه امام دوازدهم در سرداب خانه خود پنهان شده، نقل کرده است.

این عقیده بعد از قرن پنجم هجری قمری در میان مردم شایع گردید و در قرون بعدی در میان برخی از دانشمندان همانند «ابن خلدون» (۷۳۲ – ۸۰۸ هجری قمری) مطرح شد.

اولین بار سرداب امام زمان توسط «الناصر لدین الله» (۵۵۳ – ۶۲۲ هجری قمری) سی و چهارمین خلیفه سلسله عباسی مرمت گردید و در کتیبۀ آن نام ۱۲ امام شیعه نوشته شد.

بخشی از این سرداب در سال های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ هجری شمسی و در پی بمب‌گذاری و حمله به حرم عسکریین، تخریب شد.

موقعیت سرداب امام زمان

سرداب امام زمان در ضلع شمال غربی صحن های حرم عسکریین (ع) و در ۱۵ ‌متری بقعه و حرم مطهر قرار دارد. این سرداب در طی تاریخ اصلاحات و تعمیرات بسیاری را به خود دیده است. از سوی دیگر هرگاه بارگاه و حرم عسکریین (ع) تعمیر و ترمیم می شد در ساختمان سرداب نیز تغییراتی انجام می گرفت.

در قرون گذشته از داخل حرم و از کنار مرقد حضرت «نرجس خاتون» به سرداب دسترسی داشتند، تا اینکه حدودا در سال ۱۲۰۲ هجری قمری «احمد خان دنبلی» از اُمرای حکومت محلی دنبلی، برای این سرداب مسیری جداگانه از سمت شمال باز کرد و مسیر سرداب از سمت روضه عسکریین را مسدود کرد. وی صحن سرداب را جداگانه ساخت. این صحن هم اکنون به طول ۶۰ و عرض ۲۰ متر و دارای ایوان و شبستان می باشد.

برروی سرداب، یک مسجد قرار دارد که به «مسجد صاحب» معروف است. بر فراز این سرداب، یک گنبد کاشی کاری قرار گرفته است. همچنین بر ورودی سرداب، دری نصب شده است که به «باب الغیبه» مشهور می باشد و پشت آن، اتاقی کوچک به طول دو متر و عرض ۵/۱ متر وجود دارد. این اتاق به محل غیبت حضرت امام مهدی (عج) مشهور است.

سرداب امام زمان در طی قرون گذشته بسیار مورد توجه مردم بوده است. به همین سبب در این سرداب آثار بسیار ارزشمندی از منبت کاری و کاشی کاری و همچنین سایر هنرهای معماری وجود دارد. یکی از این آثار یک درِ چوبی فوق العاده نفیس می باشد که از زمان خلافت سلسله عباسیان برجای مانده است. این در منحصر به فرد از ویژگی های هنری و تاریخی بسیار ارزشمندی برخوردار می باشد.

چاه غیبت

در گوشه اتاق کوچکی واقع در سرداب، چاهی قرار دارد که به «چاه غیبت» معروف است. از این چاه در متون معتبر شیعه هیچ اشاره نشده است. علما و بزرگان شیعه نیز اعتقادی به این چاه ندارند و آن را انکار کرده اند.

گفته می شود که چون شماری از زائرین حرم عسکریین در داخل سرداب، از حوضی که حضرت امام هادی (ع) و حضرت امام حسن عسکری (ع) در آن وضو می گرفتند مقداری خاک به عنوان تبرک برمی داشتند این چاه به چاه غیبت مشهور گردید.

«حسین محدث نوری» (۱۲۵۴ – ۱۳۲۰ هجری قمری) می‌گوید که شماری از خادمین این مکان به جهت کسب منافع مادی، چنین خرافه ای را ترویج کرده بودند این چاه را چاه غیبت امام زمان معرفی می کردند تا با دادن مقداری از خاک آن از زائرین مبالغی را دریافت کنند.

گفته می شود که «عبدالحسین تهرانی شیخ العراقین» (۱۲۲۲ – ۱۲۸۶ هجری قمری) به جهان جلوگیری از این اقدام نادرست این چاه را پر کرد و در آن را نیز بست. ولی بعدها خادمین این محل مجددا آن را گشودند.