سبک شعری «sonnet» یا سونت چیست؟

همان طور که می دانید قالب های شعری در ادبیات کشورهای مختلف ممکن است تفاوت فاحش یا جزئی داشته باشد.

آشنایی با این قالب های شعری می تواند به فهم بهتر ادبیات یک کشور و به دنبال آن مفهوم اشعار شاعران آن کمک شایانی بکند. نظام قافیه آرایی و نحوه آرایش مصراع ها در یک شعر را قالب شعری می گویند.

مقایسه اشعار شاعران امروز با شاعران قدیمی نشان می دهد که در زمان های قدیم شاعران در بیشتر کشورهای صاحب ادبیات از چند قالب شعری خاص که در آن زمان شناخته شده بود عدول نمی کردند اما در عصر جدید ممکن است مصرع بند و قافیه آرایی در بین شاعران خیلی تابع یک سبک خاص نباشد.

به عبارت دیگر می توان گفت در طول تاریخ شاعران از چند قالب شعری خاص پیروی می کردند اما در قرن اخیر و همزمان با تحول عمده در زمینه قالب های شعری مصرع بندی و قافیه آرایی نیز دستخوش تغییر شد.

بیشتر اشعار شاعران قدیم در قالب های «قصیده، غزل، مثنوی، قطعه، ترجیح بند، ترکیب بند، مسمط، مستزاد، رباعی، قصیده، دوبیتی، تصنیف، مفرد، چهارپاره، تضمین» و چند قالب دیگر سروده می شد.

در تمام این قالب های شعری نظم ثابت قافیه ها و وزن مصراع های شعری مدنظر قرار می گرفت.

تغییر عمده در قالب شعر

با ایجاد نوآوری در قالب های شعری که از اوایل قرن حاضر شروع شد، شعرا دیگر خود را به حفظ نظم ثابت در قافیه بندی و وزن شعر مقید نمی دانستند.

در شعر جدید طول مصرع ها به جمله شاعر بستگی داشت و قافیه نیز به تشخیص شاعر استفاده می شد. پدیدآورنده این سبک شعری جدید را نیما یوشیج در ایران می دانند.

Sonnet انگلیسی؛ همان غزل فارسی

همان طور که گفته شد در ادبیات کشورهای مختلف قالب های شعری متفاوت و گاه مشابهی وجود داشت. یکی از قالب های شعری مشترک بین شاعران فارسی زبان و شاعران انگلیسی همان قالب غزل است که به زبان انگلیسی به آن «sonnet» می گویند.

سونت معمولا در زبان های دیگر اروپایی مانند زبان فرانسوی و ایتالیایی نیز وجود دارد.

ساختار سونت

شعر سونت که همان غزل فارسی ست ساختاری شبیه به غزل نیز دارد و در گروه ادبیات غنایی گنجانیده شده است. سونت معمولا در ۱۴ مصرع سروده می شود که پنج بحر دارد.

ولیام شکسپیر و فرانچسکو پترارک را می توان از پیشگامان شعر سونت در اروپا دانست. در قالب شعری سونت شاعر با اتکا به احساسات فردی معشوق خود را ستایش می کند. سونت اغلب بر اخلاقیات استوار است.  

سونت شکسپیر

از معروف ترین اشعار سونت به جا مانده در ادبیات اروپا باید به غزل های شکسپیر اشاره کرد. حتی امروز نیز سبک سونت شکسپیر در سرودن شعر مورد استفاده قرار می گیرد.

ساختار سونت شکسپیر

همان طور که گفته شد قالب شعری سونت در زبان انگلیسی معادل سبک شعری غزل در ادبیات فارسی ست. در سبک شعری سونت شکسپیر معمولا چهار بند مشاهده می شود که از سه بند چهار مصرعی و یک بند دو مصرعی تشکیل شده است. در این سبک شعری قافیه از یک بند تا بند دیگر تغییر می کند. در سونت شکسپیر و در سه بند چهار مصرعی اول، قافیه مصراع های فرد مثلا اول و سوم و مصراع های زوج دوم و چهارم یکسان هستند. به طور مثال اگر چهار مصرع بند اول را به صورت زیر در نظر بگیریم:

a——————

b—————–

a——————

b——————

می توانیم بگوییم که اگر کلمه آخر مصرع اول به حرف a انگلیسی و  کلمه آخر مصرع دوم به حرف انگلیسی b ختم شود، این کلمه در مصرع های سوم و چهارم تکرار می شود تا مصرع اول با مصرع سوم و مصرع دوم با مصرع چهارم هم قافیه باشد.

البته با تغییر بند قافیه هم تغییر می کند و الگو به صورت  cd , cd تغییر می کند. در بند دوم هم مصرع اول وسوم و مصرع دوم و چهارم هم قافیه می شوند.

بند آخر نیز قافیه متفاوت با بندهای اول، دوم و سوم دارد. بند آخر اغلب قافیه مشترک دارد. برخلاف غزل فارسی که دارای یک قافیه است که معمولا درهمان بیت اول که بیت مطلع نامیده می شود ظاهر می گردد، سونت شکسپیر می تواند دارای ۷ قافیه مختلف باشد.

Sonnet ریشه ایتالیایی دارد

کلمه sonnet در انگلیسی از واژه sonnetto در زبان ایتالیایی گرفته شده است. سونتو در زبان ایتالیایی یا همان سونت در زبان انگلیسی به معنای آواز کوچک می باشد که از زبان فرانسه به انگلیسی راه یافته است.

در اوایل سده ۱۳ میلادی در جزیره سیسیل شعرهایی شبیه به سونت سروده می شد. براساس یک گفته دیگر سبک شعری سونت از طریق اعراب تونس و ناپلس به ادبیات لاتین راه یافته است.  

اولین کسی که در ایتالیا از سبک شعری سونت استفاده کرد دانته آلیگیری بود اما سونت ایتالیایی را اغلب به پترارک نسبت می دهند. سونت ایتالیایی در نظم و قافیه دارای پیچش های ظریف بود که جایگزین سبک سیسیلی شده بود.

سونت های فرانسوی درست است که از سونت ایتالیایی مشتق شده اما به جای نظم و  قافیه زنجیروار ساختاری شبیه دو بیتی دارد.

سونت انگلیسی اما ترکیبی از سبک ایتالیایی و فرانسوی ست و از ترکیب نظم متناوب ایتالیایی و دوبیتی فرانسوی تشکیل شده است. تاثیر شکسپیر بر سونت انگلیس به اندازه ای ست که سبک سونت انگلیسی را سونت شکسپیری می نامند.

به هر صورت همان گونه که دانستید قالب شعری سونت در انگلیسی بسیار شبیه به قالب شعری غزل درادبیات فارسی ست و تنها تفاوتش این است که غزل فارسی دارای یک قافیه است اما سونت انگلیسی می تواند قافیه های متعدد داشته باشد.

سونت در گروه ادبیات غنایی قرار می گیرد که در آن شاعر احساسات خود نسبت به معشوقش را بیان می کند. در سونت انگلیسی که به سونت شکسپیر معروف شده، شاعر در بندهای اول به توصیف معشوق خود روی می آورد، در بندهای بعدی معایب و نقاط ضعف معشوق را بیان داشته افسوس می خورد و در بند پایانی توصیه ای به معشوق می کند که اگر می خواهد بر کاستی هایش غلبه کرده همیشه جاوید باقی بماند باید در شعر شاعر قرار بگیرد.