گذر زمان در برزخ چگونه است؟

یکی از سوالاتی که ممکن است ذهن بسیاری از انسان ها را به خود مشغول کرده باشد، مساله زمان در برزخ است. طرح مساله به این صورت است که آیا اصلا در برزخ زمان وجود دارد یا خیر؟ یا به عبارت دیگر، انسانی که در برزخ است زمان را حس می کند یا نه؟ اگر زمان در برزخ وجود دارد، مانند زمان دنیایی است یا به نحو دیگری است؟

کیفیت زمان در برزخ

آیات قرآنی به ما نشان می دهد که بحث زمان در برزخ هم مطرح است و پس از مرگ، انسان بازهم با مقوله ای بنام زمان و گذر ایام درگیری دارد اما نکته مهم اینجاست که کیفیت آن با زمان کنونی ما که در دنیا هستیم متفاوت است.

از جمله این تفاوتها بحث نسبی بودن زمان برای افراد مختلف است. به عبارت دیگر کیفیت احساس کردن زمان در عالم برزخ، برای همه انسان ها یکسان نیست و این مساله به نحوه عملکرد آن ها در دنیا بر می گردد. اینطور نیست که انسان های اولیه که هزاران سال پیش مرده اند، مدت زمان بیشتری را در برزخ احساس کنند و انسان هایی که در قرون بعد از دنیا می روند مدت زمان کمتری را تا بر پایی قیامت احساس کنند.

در واقع برزخ و دنیا با هم در ارتباط اند و در واقع برزخ همان باطن دنیا است به همین دلیل است که هر چه در این دنیا رخ بدهد اثرش در برزخ نمایان می شود آیات قرآن کریم نیز ملاک کیفیت احساس زمان را در عالم برزخ، اعمال انسان ها در دنیا می داند. اگر انسان در دنیا اعمال نیکو داشته باشد، مدت زمان برزخی برای او زیاد احساس نمی شود و اگر در دنیا فردی گناه کار باشد برای او طولانی جلوه می کند. هنگامی از برزخیان مومن در مورد زمان سوال می شود «قَالَ کَمْ لَبِثْتُمْ فِی الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِینَ» «(خداوند) می‏گوید چند سال در روی زمین توقف کرده‏اید» (مومنون/ ۱۱۲)آن ها در جواب می گویند: «قَالُوا لَبِثْنَا یَوْمًا أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ فَاسْأَلْ الْعَادِّینَ» یعنی: «در پاسخ می‏گویند: تنها به اندازه یک روز یا قسمتی از یک روز! از آنها که می‏توانند بشمارند سؤ ال فرما» (مومنون/ ۱۱۳)

امام خمینی رحمه الله علیه نیز در این خصوص می فرماید: «خود تعلق به دنیا و محبت به آن اسباب گرفتاری است بلکه میزان در طول کشیدن عالم قبر و برزخ همین تعلقات است هرچه آنها کمتر باشد برزخ و قبر انسان روشن تر و گشاده تر و مکث انسان در آن کمتر است و لهذا برای اولیاء بیشتر از سه روز ـ چناچه در بعضی روایات است ـ عالم قبر نیست آن هم برای همان علاقه طبیعی و تعلق جبلی است» (چهل حدیث، ص ۱۲۴، امام خمینی (ره)، (چاپ چهارم، بهار ۷۳، ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی)

بحث نسبیت زمان، مساله ای پیچیده و البته مهم است. در آیه ۴۷ سوره حج خداوند متعال می فرمایند: «وَ إنَّ یوماً عِندَ رَبِّکَ کَاَلْفِ سَنَهٍ مِمّا تَعُدّونَ» یعنی یک روز شما مساوی است با هزار روز در نزد من. بنابر این باید توجه داشته باشیم که زمان در عوالم دیگر، کاملا متفاوت است با زمانی که ما در این دنیا تجربه می کنیم و به مقتضای اعمال او در دنیا، میتواند کوتاه و یا طولانی مدت باشد.

شب و روز در برزخ

اما از مسایل دیگری که ممکن است در ذهن بسیاری از ما خطور کند این است که با وجود اختلاف کیفیت میان زمان دنیوی و عوالم دیگر، آیا در برزخ هم روز و شب مطرح است یا نه؟
در جواب باید بگوییم که: بله در برزخ هم بحث روز و شب مطرح است. چنانچه خداوند متعال در آیه ۴۶ سوره غافر می فرماید: «النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا غُدُوًّا وَعَشِیًّا» یعنی: «عذاب آنها (اهل جهنم) آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه می‏شوند» عده ای از مفسرین از این آیه این طور استفاده کرده اند که در برزخ نیز صبح و شام و این قبیل مسایل مطرح است و زمان به شکلی یکنواخت سپری نمیشود. بلکه در آن حالات و فصل های متنوع از یکدیگر وجود دارد که باعث پیدایش مفاهیمی همچون صبح یا شب و تغییراتی از این قبیل میگردد.

اما بازهم با وجود هم این نشانه ها نمیتوان ادعا کرد همین صبح و شامی که در دنیا داریم به همین شکل و با همین معنا و مفهوم در برزخ و عالم پس از مرگ وجود داشته باشد.

طبق احادیث نیز اهل برزخ روزها در بهشت و جهنم شخصی شان هستند و شب ها به بهشت و جهنم عمومی شان منتقل می شوند که مقصود از بهشت عمومی همان دارالسلام که باطن وادی السلام نجف است می باشد و مقصود از جهنم عمومی نیز صحرای برهوت است که گفته می شود در حضر موت یمن واقع می باشد.

شب اول قبر از چه لحظه ای محاسبه می شود؟

در خصوص این مطلب که شب اول قبر اموات از چه لحظه ای محسوب می شود طبق روایات نقل شده از معصومین می توان دریافت که مراد از شب اول قبر برای میت همین شب های دنیایی ما نیست یعنی این طوری نیست که اگر میت را صبح دفن کنند حتما باید چند ساعتی بگذرد تا فرشتگان سوال و جواب به سراغ طرف بیایند بلکه بلافاصله پس از فن شدن فرشتگان بازپرس به سراغ میت می آیند.

البته ذکر این نکته هم لازم است که حتی بدن امواتی که دفن نمی شوند هم باز عذاب قبر دارند و سؤال قبر دارند و شب اول قبر هم خواهند داشت  پس حتما لازم نیست میت دفن شود و بعد از دفن مراسم شب اول قبر بزرخی او انجام شود.

مطلب دیگری که می تواند جالب باشد این است که همانطور که اثر شب و روز دنیا و امور دنیوی در برزخ تاثیر گذار است گذشته دنیا و آینده دنیا نیز در برزخ موثر است به همین دلیل کسی که امروز از دنیا برود آثار گذشته‌ی دنیا هم بر او ظاهر می‌شود بطور مثال فرد میت اثر دعاهای اجداد گذشته اش را هم می تواند دریافت کند.