روانشناسی رنگ در قرآن کریم

انسان با محیط اطراف خود در ارتباط است. ارتباط از طریق شنیدن، بوییدن، چشیدن، لمس کردن، فکر کردن و دیدن. محیط را با رنگ های مختلف می‌بیند و این رنگ‌ها اثرات منفی و مثبت خود را بر او خواهد گذاشت.

تأثیرات رنگ بر انسان ممکن است به صورت روانی یا فیزیکی عمل کند و مسلما از جهت روانی اهمیت بسیاری دارد. علم روانشناسی رنگ‌ها که قدمت زیادی ندارد، این علم تأثیرات روانی هر رنگ را بر انسان بررسی می‌کند.

قرآن نیز بشر را از این مقوله بی‌بهره نگذاشته و از ۱۴ قرن پیش آن را به ذائقه بشر چشانده است. در قرآن به رنگ هایی از جمله سفید، سیاه، قرمز، زرد و آبی اشاره شده است و نیز تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم آن بیان گردیده است.

رنگ آبی را مایه آرامش، زرد را سبب شادی و روشنایی، رنگ قرمز را رنگ هیجان، سبز را برای تمدد اعصاب، سفید رنگ پاکی و ملاحت و شرافت و رنگ سیاه را دارای کراهت دانسته است.

مفهوم رنگ:

رنگ در معنای لغوی کیفیتی در ظاهر هر چیز است. مانند سبزی و سرخی و سفیدی. رنگ چیزی است که باعث تمایز اشیاء از یکدیگر است. معنا و مفهوم رنگ در فرهنگ های مختلف معنایی واضح و معروف دارد که از نظر اهل لغت نیاز به تعریف ندارد.

در معنای اصطلاحی به انعکاس مرئی در اثر انتشار رنگ یا ترکیب و بازتاب آن توسط شیء گفته می‌شود.
از دیدگا علمی همه رنگ ها از تشعش نور خورشید است. هر چیزی به مقدار شفافیت و خاصیت جذب، بعضی پرتوها را جذب می‌کند و برخی را باز می تاباند. و ما آن شیء را به رنگ همان پرتوهای بازتاب شده می‌بینیم.

از طرفی دیگر همین پرتوها با ترکیب شدن، می‌توانند نورهای دیگری بسازند که بر اعصاب چشمی تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود آن نور قابل دیدن شود.

وقتی که یک شیء همه نور را بازتاباند به رنگ سفید و هنگامی همه نورها را جذب کند به رنگ سیاه دیده می‌شود. رنگ زندگیست، زیرا جهان بدون آن مرده است.

روانشناسی رنگ در قرآن

هر هنری از لحظه ای که عرضه می‌شود منش ارتباطی پیدا می‌کند. قرآن هم علاوه برا ینکه صرفا یک کتاب علمی و یا هنری نیست، هم از نظر علمی و هم از لحاظ هنری، هم تأثیرات روانشناختی رنگ ها را عنوان کرده و هم با بیان هنری خود بر مخاطب از طریق رنگ ها اثر می‌گذارد.

در کتاب آسمانی در خصوص رنگ‌های سیاه و سفید در سوره های بقره، آل عمران، نحل، زمر وزخرف یاد شده است. از رنگ زرد در سوره‌های بقره، روم، زمر، حدید و مرسلات.

رنگ سبز در سوره های انعام، یوسف، یس، کهف، حج، الرحمن و انسان. رنگ آبی در سوره انعام و از رنگ قرمز نیز در سوره
فاطر یاد شده است. در این سوره ها به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از تأثیرات روانشناختی و فیزیولوژی آنها بر انسان گفته است.

روانشناسی رنگ در قرآن کریم هم به شکل توصیفی و هم استعاره ای وجود دارد. کاربرد اصلی رنگ در قرآن برای تشریح قدرت آفرینش خداوند بوده است که در تغییر رنگ‌های گوناگون در عالم قابل رویت است.

رنگ آبی:

آبی به طور مستقیم یک بار در قرآن مجید درسوره طه آیه ۱۰۲ به معنای اندوه و حزن به کار رفته است. این رنگ در این آیه بر ترس و وحشت دلالت نمی‌کند مگر آنکه با رنگ سیاه ترکیب شود. و مجرمان با بدن های کبود در آن روز جمع می‌شوند.

“زرقا” آبی پررنگ است و خود این کلمه بر شدت آبی دلالت می‌کند. بر خلاف آن، آبی کمرنگ که رنگ آسمان و دریا است و آرامش بخش می‌باشد.

رنگ آبی آسمان اثر تسکینی بر انسان می‌گذارد. لذا پروردگار رنگ آسمان و دریا را به رنگ آبی زینت داده است. خداوند دانا زندگی بشر را بر اساس فطرت و نیازهای روحی او رنگ آمیزی کرده و این دلیلی روشن بر ربوبیت خداوند است.

رنگ زرد:

در سوره بقره آیه ۶۹ به رنگ زرد اشاره شده است. قوم بنی اسرائیل از پیغمبرشان خواستند که از خداوند بخواهد تا رنگ گاو را مشخص کند. خداوند نیز فرمودند گاوی زرد که رنگش یک دست است و بینندگان را شاد می‌کند.

این رنگ یک محرک فکری است. بر کمبود فکری و روحی تأثیر دارد و بعضی حالات عصبی را آرام می‌کند. به همین دلیل این رنگ مناسب برای اتاق مطالعه شناخته شده است.

از نظر علم روانشناسی رنگ نیز، رنگ زرد رنگی نشاط آور و چشم گیر نامیده شده و اثرات شادمانی و روشنایی دارد. از نور زرد برای تحریک ذهن نیز استفاده می‌شود. زندگی در فضای مملو از رنگ زرد انسان را فعال می‌کند چرا که زرد افزاینده نیرو است.

روانشناسی رنگ در قرآن (رنگ سبز):

این رنگ ده بار در در چند آیه از سوره های قرآن کریم آمده است. رنگ سبز به بساط بهشتیان و لباسهای حریر آنها نسبت داده شده است. گیاهان با رنگ سبز هم چند بار در قرآن ذکر شده است.

رنگ سبز منتقل کننده شادی و بهجت است. رویش حیات و رنگ زندگی است. سبز نشان ایمان است، رنگ بهشتی است و از آنجا که در این رنگ اطمینان و ایمان مشهود است، سبز برای مسلمانان مقدس است.

در خصوص تکیه گاه بهشتیان نیز در قرآن گفته شده: لباس هایی سبز رنگ از حریر نازک و ضخیم بر تن می‌کنند در حالی که بر تخت ها تکیه کرده‌اند.

رنگ قرمز:

این رنگ در سوره فاطر آمده است. در آیه ۲۷ این سوره دیده می‌شود که: از کوه‌ها راه‌های سفید و سرخ که رنگ‌های‌شان متفاوت است و سیاه سیاه خلق کردیم.

از منظر علمی آزمایشاتی بر روی تعدادی از افرادی که گفته شده به رنگ قرمز پررنگ فکر کنند گرفته شده است. این آزمایش نشان داده است که این رنگ سیستم عصبی را تحریک می‌کند.

فشار خون را افزایش می‌دهد و ضربان قلب را به همراه تنفس سرعت می‌دهد. این رنگ یک محرک بر سیستم عصبی شناخته شده است.

رسول خدا نیز کراهت در استفاده از رنگ قرمز به عنوان لباس را مطرح کرده اند مگر در روزهای عید و یا روز جمعه برای شادمانی. که دلیل آن را می‌شود در تأثیر این رنگ بر روان انسان جستجو کرد.