حکم شرعی اهدای عضو چیست؟ نظر مراجع تقلید درباره اهدای عضو

در حالیکه که این روزها شاهد تبلیغات وسیع صدا و سیما و تلوزیون درباره تشویق و ترغیب مردم به اهدای عضو می باشیم؛ و توصیه به اهدای عضو افرادی که دچار مرگ مغزی شده اند بعنوان یک حرکت اجتماعی ترویج می شود، دغدغه بسیاری از بسیاری افراد نیز دانستن حکم شرعی اهدای عضو می باشد.

در این مطلب نظر مراجع عظام اسلام را که مطابق با شرع و احکام دین مبین اسلام و مذهب شیعه می باشد را در خصوص حکم شرعی اهدای عضو بیان می کنیم.

حکم شرعی اهدای عضو چیست؟

سوال در این خصوص را می توان اینطور مطرح کرد که اگر شخصی دچار مرگ مغزی شود و با تأیید پزشکان مرگ او اعلام شود و بازگشتش به این دنیا محال باشد و فقط بواسطه دستگاههای مربوطه؛ قلب هنوز کار می کند و اگر دستگاه را از بدن فرد جدا سازند بلافاصله قلب فرد هم از حرکت می ایستد آیا می توان در همین حالت و قبل از اینکه حقیقتا قلب بخودی خود از کار بیفتد و فرد بمیرد اعضای بدنش مانند قلب و مغز و کلیه ها و ریه ها و چشم ها و باقی اعضایی که در علم پزشکی قابل پیوند باشد را جدا نمود و به دیگر بیماران نیازمند که محتاج این اعضا و جوارح هستند پیوند داد؟ این در حالی است که اگر آن عضو پیوند زده شود فرد یا افراد نیازمند از مرگ حتمی نجات پیدا می کنند .

پاسخ به این پرسش را از نظر مراجع محترم تقلید به شرح زیر می آوریم:

فتوای مقام معظم رهبری در خصوص حکم شرعی اهدای عضو

مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای در پاسخ به این پرسش می فرمایند: «در فرض سوال که پیوند عضو موجب مرگ فرد یا تسریع مرگ واقعی فرد مبتلا به مرگ مغزی شود، حتی برای نجات جان دیگری هم این کار حرام است. (اجوبه الاستفتائات، ص ۳۰۸ و ۳۰۹، س ۱۲۸۷ و ۱۲۹۲ – سایت استانها، ویژه نمایندگان، بخش سوالات نمایندگی ها ، شماره استفتاء: ۴۸۴۰۰۰ و استفتاء: ۴۸۳۹۹۹ – استفتاء کتبی از معظم له –موسسه فقهی تحقیقات و استفتائات واحد پاسخ به سوالات جامعه الزهرا (سلام الله علیها)، قم، مجموعه احکام ۱۵، ص ۴۳)

فتوای حضرت آیت الله سیستانی

حضرت آیت الله سیستانی در خصوص حکم شرعی اهدای عضو معتقدند که : «خیر، مطلقاً جائز نیست و در حکم قتل نفس است. (هر کس این کار را انجام داده و اعضاء را بردارد، قاتل به حساب می آید و قتل عمد تلقی شده و باید قصاص شود. مگر ولیّ دم ببخشد و صرف نظر از قصاص نماید) و وصیت وی در فرض سؤال باطل است و عمل به آن برای وصی یا ورّاث یا دیگران جائز نیست. حتی اگر نجات جان بیماران دیگر متوقف بر این کار باشد شایان ذکر است؛ این فرد ولو به تأیید اطبّاء محترم مرده باشد، ولی از لحاظ شرعی تا روح در بدن باشد و انخلاع روح به وجود نیامده، حتی اگر مرگ مغزی باشد و بوسیله دستگاه تنفس نماید، مرده به حساب نمیآید و احکام میت بر وی بار نمی شود. (منهاج الصالحین، ج۱، مستحدثات المسائل، فصل ۱۹، احکام الترقیع، ص ۴۲۶، م ۶۱ و ۶۲ – المسائل المنتخبه، ص ۳۰۹، م ۶۱ و ۶۲– استفتائات آیت الله سیستانی، ویژه نمایندگان، دفتر قم، ص ۲۰۳ و ۲۰۴ – استفتاء کتبی از معظم له –موسسه فقهی تحقیقات و استفتائات واحد پاسخ به سوالات جامعه الزهرا (سلام الله علیها)، قم، مجموعه احکام ۱۵، ص ۴۳)

نظر دیگر مراجع محترم تقلید

حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی در خصوص حکم شرعی اهدای عضو معتقدند که : «اهدای عضو در غیر فرض ضرورت، جایز نیست»

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی نیز می فرمایند: « به نظر اینجانب برداشتن عضو مسلمانی که هنوز فوت نکرده و لو مرگ مغزی او مسلم باشد، جایز نیست»

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی اما جزو موافقان اهدای عضو بوده و معتقدند که: «در صورت نیاز و ضرورت، با رضایت بستگان و با رعایت شرایط اشکالی ندارد»

نظر حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی در مورد حکم شرعی اهدای عضو این است که: «در صورت وصیت میت، مانعی ندارد و در غیر اینصورت باید با صلاحدید حاکم شرع ( ولی فقیه) باشد.»

حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی نیز می فرمایند: «تشریح بدن مسلمان مرده جایز نیست و بر تشریح کننده، دیه جنین مسلمان، به تفصیلى که در کتاب دیات مذکور است، لازم مى‌شود. اگر زنده ماندن مسلمان، متوقف بر تشریح بدن مرده‌اى شود و تشریح بدن غیر مسلمان یا مشکوک الاسلام ممکن نباشد و راه دیگرى براى زنده نگه داشتن آن مسلمان نباشد، در اینصورت جایز است که بدن مسلمان مرده را تشریح کنند و دیه جنین مسلمان، به تفصیلى که در باب دیات ذکر شده است، بر تشریح کننده لازم مى‌شود. بریدن عضوى از اعضاى بدن مسلمان مرده مانند چشم و غیر آن به منظور پیوند زدن آن به بدن شخص زنده جایز نیست، و قطع کننده باید دیه آن عضو را که دیه اعضاى جنین مسلمان است بپردازد، ولى چنانچه زنده ماندن مسلمان متوقف باشد بر اینکه عضو بدن مسلمان مرده‌اى را ببُرند و به او پیوند زنند، بریدن آن عضو جایز است؛ ولى قطع کننده باید دیه آن را بپردازد و پس از پیوند، که جزء بدن زنده گشت، احکام بدن زنده بر آن جارى است. اگر کسى در حال حیات خود وصیّت کند که پس از مردن او عضوى از اعضاى او را قطع کنند و به دیگرى پیوند زنند، صحّت این وصیّت محلّ اشکال است.

قابل ذکر است که استفتائات از دفاتر آیات عظام و توسط سایت اسلام کوئست گرفته شده است.

دلیل مخالفان اهدای عضو

برای روشن شدن حکم شرعی اهدای عضو قبل از هر چیزی باید باید با ادله موافقان و مخالفان آشنا شویم البته در این فرصت نمی توان به تفصیل از آن سخن گفت ولی اگر بخواهیم بطور فهرست وار ادله مخالفان اهدای عضو را می توان از موارد زیر نام برد:

دلیل اول مخالفان اهدای عضو نجس و مردار بودن عضو جدا شده از بدن انسان یا حیوان برای پیوند می باشد.

دلیل دوم از نظر مخالفان این است که برداشتن عضو با کرامت انسانی منافات دارد.

دلیل سوم برای جایز نبودن اهدای عضو را اینگونه عنوان کرده اند که جداسازی اعضای انسان و یا حیوان، باعث اذیت و آزار آن می‏گردد که حرام است.

از دیگر دلایل مخالفت در بحث حکم شرعی اهدای عضو می توان به این مثله دانستن این عمل و اینکه در صورت جداسازی عضو از جسد فرد این کار باعث تأخیر یا ترک دفن آن شخص می شود و نیز تغییر در خلقت اشاره کرد.

همچنین برخی معتقدند که قطع و بریدن اعضای انسان هم در زمان حیات و هم بعد از مرگ حرام است، به دلیل حدیث «کسر عظم ‏المیت ککسره حیا» (انسانی اعضا کی پیوند کاری اور اس کی شرعی احکام، ص ۷۶) یعنی، شکستن استخوان مرده، مانند شکستن استخوان زنده است.

آخرین دلیل مخالفان نیز این است که اباحت نقل و تصرف اعضای انسان، باعث بروز مفاسد از جمله تجارت اعضای انسان‏ها می‏شود و نیازمندان فقیر، ممکن است برای تأمین معاش زندگی خود، بعضی اعضای خود و خانواده‏های‏شان را بفروشند و یا این‏که راه رشوه و دزدی برای بعضی از جراحان، پیدا شود و اعضای انسان‏های بی‏کس و در حال احتضار را بفروشند. اینها بعضی مباحثی بود که در مورد حکم شرعی اهدای عضو بیان شد.