حدیث درباره همسایه و حقوق آن

اگر سرچ کوتاهی در کتاب های روایی و حتی گوگل برای «حدیث درباره همسایه» بکنید، قطعا حجم بالای توصیه های دین اسلام در این خصوص شما را شگفت زده خواهد کرد. این تاکیدات درباره رعایت حقوق همسایه و احترام به آنها تا جایی است که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می فرمایند: «یا بنىّ الجار ثم الدار»، «اى فرزندم اوّل همسایه بعد خانه» (کشف الغمه، اربلى، ج ۲، ص ۲۵؛ بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۸۵٫)

«حقوق همسایه» یکی از مواردی است که دین اسلام به کرات از آن سخن گفته و در قالب آیات قرآن کریم، روایات و سیره عملی معصومین علیهم السلام تاکید فراوانی برای رعایت حال همسایگان کرده است. اگرچه همانطور که ذکر شد مجموعه سخنان رسول خدا و اهل بیت مطهر ایشان (علیهم السلام) درباره همسایه بسیار زیاد است اما در این نوشتار سعی می کنیم چند حدیث درباره همسایه که به بهترین وجه اهمیت این موضوع را انعکاس داده اند برای شما گلچین کرده و ذکر کنیم. امیدواریم با خواندن توصیه های بزرگان دینی خود، رعایت بیشتری در خصوص حقوق همسایگان داشته باشیم.

توصیه قرآن کریم درباره حقوق همسایه

اگرچه موضوع بحث اصلی این نوشتار حدیث درباره همسایه است اما بی مناسبت نیست که به ذکر آیه ای از قرآن کریم نیز درباره حقوق همسایه بپردازیم. خداوند متعال در ایه ۳۶ سوره مبارکه نساء می فرمایند:

«وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَبِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَنْ کَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا»؛ «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و همسایه نزدیک و همسایه دور و دوست و همنشین و واماندگان در سفر و بردگان خود نیکى کنید که خدا کسى را که متکبر و فخرفروش است دوست نمى دارد»

حدیث درباره همسایه آزاری

در باب الجوار (همسایگى) کتاب روایی «غررالحکم و دررالکلم» چند روایت زیبا از امیرالمومنین علیه السلام ذکر شده که خواندن آنها خالی از لطف نیست:

«جار السّوء اعظم الضّرّاء و اشدّ البلاء»، «همسایه بد، بزرگ ترین سختى و سخت ‏ترین گرفتارى است.»

«جاور من تأمن شرّه، و لا یعدوک خیره»، «مجاورت و همسایگى کن با کسى که از شرّش در امان باشى و خیر او از تو نگذرد.»

«سل عن الجار قبل الدّار»، «نخست از همسایه پرسش کن سپس از خانه.»

«سوء الجوار و الاساءه الى الابرار من اعظم اللؤم»، «بد همسایگى و بد کردارى نسبت به نیکان از بزرگ ترین پستى‏ هاست.»

«من احسن الى جیرانه کثر خدمه»، «کسى که نیکى و احسان کند به همسایگان خود خدمتکارانش بسیار شوند.»

«تطّلع على اسرار جاره انهتکت استاره»، «کسى که بر اسرار درونى همسایه ‏اش سر کشد و در صدد اطلاع از وضع درونى خانه او بر آید پرده‏ هایش دریده شود.»

«من علامه اللّؤم سوء الجوار»، «بد همسایگى از نشانه‏ هاى پستى است.»

«ما عزّ من ذلّ جیرانه»، «عزیز و بزرگ نخواهد شد کسى که همسایگان خود را خوار گرداند.»

امام صادق علیه السلام در یک حدیث درباره همسایه فرموده اند: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أذى‌ جارَهُ»، «از رحمت خدا دور است، از رحمت خدا دور است آنکه همسایه خود را بیازارد.» (تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه , جلد ۱۶ , صفحه ۲۸۰)

حضرت امام علی علیه السلام فرموده اند: «اَلْمُؤْمِنُ مِنْ نَفْسِهِ فِی تَعَبٍ وَ اَلنَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَهٍ»، «مومن کسی است که خودش از دست خودش در سختی و رنج است ولی مردم از دست او در آسایش اند.» (کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام , جلد ۱ , صفحه ۱۸۳)

امیرالمومنین علیه السلام همچنین در حدیث دیگری فرموده اند: «شر الناس من تاذی به الناس و شر من ذلک من اکرمه الناس اتقاء شره»، «بدترین مردم کسی است که مردم به خاطر او در اذیت و رنج باشند. بدتر از او کسی است که مردم به خاطر ترس از شر او، احترامش کنند» ( بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۲۸۱٫ )

مشخص است وقتی انسان مردم آزار به عنوان بدترین انسان معرفی می شود، کسی که «همسایه» خود را اذیت می کند به مراتب بدتر خواهد بود. همینطور وقتی انسانی نسانی که مردم از دست او در راحت و آسایش هستند به عنوان مومن معرفی می شوند، کسی که حقوق همسایه خود را مراعات می کند بیشتر از دیگران محبوب خداوند متعال می باشد.

حدیث درباره احترام به همسایه

در مورد احترام به همسایه نیز در منابع روایی سخنان فراوانی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام نقل شده که در اینجا به ذکر چند روایت بسنده می کنیم.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: «صله الرحم و حسن الخلق و حسن الجوار یعمران الدیار و یزیدان فی الأعمار»، «صله رحم و خوش اخلاقی و خوش همسایگی شهرها را آباد و و عمرها را زیاد می کند»

همچنین ایشان در یک حدیث دیگر درباره همسایه فرمودند: «أَنَّ اَلْجَارَ کَالنَّفْسِ غَیْرَ مُضَارٍّ وَ لاَ آثِمٍ وَ حُرْمَهَ اَلْجَارِ عَلَى اَلْجَارِ کَحُرْمَهِ أُمِّهِ»، «همسایه به منزلۀ خود انسان است که نباید زیان و گناهى به او برسد،و احترام همسایه نسبت به همسایه مانند احترام نسبت به مادر است.» (تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه , جلد ۱۲ , صفحه ۱۲۶)

امام علی علیه السلام در یک حدیث درباره همسایه و احترام به آنها می فرمایند: «زَکَاهُ الْیَسَارِ بِرُّ الْجِیرَانِ وَ صِلَهُ الْأَرْحَام‏»، «زکاتِ رفاه، نیکی با همسایگان و صله رحم است.» (غررالحکم و دررالکلم، ص ۴۰۶)

فواید احترام به همسایگان در روایات

امام صادق علیه السلام فرموده اند: «حُسْنُ الْجَوارِ یَزِیدُ فِی الرِّزقِ»، «همسایگی نیکو [و خوش رفتاری با همسایه،] موجب افزایش روزی است.»

امام باقر علیه السلام نیز در یک حدیث درباره همسایه می فرمایند: «مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا اسْتِعْفَافا عَنِ النَّاسِ وَسَعْیا عَلَی أَهْلِهِ وَتَعَطُّفا عَلَی جَارِهِ لَقِیَ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَوَجْهُهُ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَهَ الْبَدْرِ»، «کسی که برای بی نیازی از مردم، تأمین زندگی خانواده و رسیدگی به همسایه خود به دنبال مال دنیا برود، در حالی خداوند را در قیامت ملاقات خواهد کرد که چهره او مانند ماه شب چهارده، نورانی خواهد بود.»

حدیث درباره حقوق همسایه

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: «أحسن مجاوره من جاورک تکن مسلما»، «با همسایگان خود نیکو همسایگی کن تا مسلمان باشى»

حضرت على علیه السلام مى ‏فرمایند: شایسته است همسایگان به دیدار هم روند در غیر این صورت همسایگى را ترک گویند. (شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج‏۲۰، ص ۳۲۲٫)

امام باقر علیه السلام می فرمایند: «حد الجوار أربعون دارا من کل جانب من بین یدیه و من خلفه و عن شماله»، «حد همسایگی چهل خانه از هر طرف لو و پشت سر و از دو طرف اوست» (روضه المتقین ؛ ج ۲ , ص ۴۸۳)

امام صادق علیه السلام نیز می فرمایند: «عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ اَلْجِوَارِ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ بِذَلِکَ»، «بر شا باد به حسن همسایگی که خداوند متعال به این کار فرمان داده است» ( بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام , جلد ۸۹ , صفحه ۱۹۷)

قطعا این چند حدیث درباره همسایه تمام توصیه های معمومین علیهم السلام نیست و این بخش کوچکی از تمام آن توصیه ها است اما همین چند حدیث درباره همسایه نیز می تواند ما را به عظمت و اهمیت احترام به همسایه آشنا کند.