جهنم در قرآن کریم چگونه توصیف شده؟ عذاب های جهنم چگونه است؟

از جهنم در قرآن کریم ۷۷ بار یاد شده‌است. جهنم مکانی است در دنیای پس از مرگ که انسان‌های گناهکار سزای اعمال بد خود بر روی زمین را در آن خواهند دید.

از این مکان در قرآن کریم علاوه بر نام جهنم به نام‌های متعدد دیگری همانند جَحیم، سَقَر و سَعیر نیز یاد شده‌است. در بسیاری از موارد هم از واژه «النار» که به معنای آتش می‌باشد برای اشاره به جهنم استفاده شده‌است.

ریشه لغوی جهنم

بیشتر لغت شناسان بر سر ریشه واژه «جهنم» اختلاف نظرهای جدی دارند. شماری از لغت شناسان بر این عقیئه هستند که این واژه، عبرانی است و اصل آن، «کهِنّام» بوده و با تعریب تبدیل به «جهنم» گردیده‌است.

شماری نیز ریشه عبرانی جهنم را «جهینوم» یا «جحینوم» می‌دانند که مکانی در ۴ کیلومتری شهر بیت‌المقدس بوده و مردم این شهر زباله‌ها و لاشه‌های حیوانات را در آن جا می‌ریختند و توسط آتش از بین می‌بردند.

بعضی از واژه شناسان نیز ریشه این کلمه را فارسی می‌دانند که وارد زبان عربی شده‌است. در فارسی باستان به تونلی که در زیر حمّام قرار داشت و در آن حرارت می‌دمیدند تا زمین حمام را گرم نمایند جهنم می‌گفتند.

واژه جهنم در قرآن

واژه جهنم در قرآن برای ۷۷ بار و در آیات مختلف تکرار گردیده‌است. از جمله این آیات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

«وَلَوْ شِئْنَا لَءَاتَیْنَا کُلَّ نَفْسٍ هُدَیٰهَا وَلٰکِنْ حَقَّ ٱلْقَوْلُ مِنِّی لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ ٱلْجِنَّهِ وَٱلنَّاسِ أَجْمَعِینَ» «و اگر می‌خواستیم به هر انسانی هدایت لازمش را (از روی اجبار بدهیم) می‌دادیم؛ ولی (من آنها را آزاد گذارده‌ام و) سخن و وعده ام حق است که دوزخ را (از افراد بی ایمان و گنهکار) از جنّ و انس همگی پر کنم!» (سوره سجده – آیه ۱۳)

«وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی ٱلْکِتٰبِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ ءَایٰتِ ٱللَّهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا۟ مَعَهُمْ حَتَّیٰ یَخُوضُوا۟ فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِۦٓ ۚ إِنَّکُمْ إِذًۭا مِّثْلُهُمْ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ جَامِعُ ٱلْمُنٰفِقِینَ وَٱلْکٰفِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعًا» «و خداوند (این حکم را) در قرآن بر شما نازل کرده که هرگاه بشنوید افرادی آیات خدا را انکار و استهزا می‌کنند، با آنها ننشینید تا به سخن دیگری بپردازند! وگرنه، شما هم مثل آنان خواهید بود. خداوند، منافقان و کافران را همگی در دوزخ جمع می‌کند.» (سوره نساء – آیه ۱۴۰)

«وَمَن یَقْتُلْ مُؤْمِنًۭا مُّتَعَمِّدًۭا فَجَزَآؤُهُۥ جَهَنَّمُ خٰلِدًۭا فِیهَا وَغَضِبَ ٱللَّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُۥ وَأَعَدَّ لَهُۥ عَذَابًا عَظِیمًۭا» «و هر کس، فرد باایمانی را از روی عمد به قتل برساند، مجازاتِ او دوزخ است؛ در حالی که جاودانه در آن می‌ماند؛ و خداوند بر او غضب می‌کند؛ و او را از رحمتش دور می‌سازد؛ و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته‌است.» (سوره نساء – آیه ۹۳)

«وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ» «و دوزخ، میعادگاه همه آنهاست!» (سوره حجر – آیه ۴۳)

توصیف جهنم در قرآن

به گفته قرآن کریم جهنم مکان همه شرارت‌ها و کثافت‌ها و زشتی‌ها می‌باشد. در آیه ۳۷ سوره انفال در همین رابطه آمده‌است: «لِیَمِیزَ ٱللَّهُ ٱلْخَبِیثَ مِنَ ٱلطَّیِّبِ وَیَجْعَلَ ٱلْخَبِیثَ بَعْضَهُۥ عَلَیٰ بَعْضٍۢ فَیَرْکُمَهُۥ جَمِیعًۭا فَیَجْعَلَهُۥ فِی جَهَنَّمَ ۚ أُو۟لٰٓئِکَ هُمُ ٱلْخٰسِرُونَ». «(اینها همه) بخاطر آن است که خداوند (می‌خواهد) ناپاک را از پاک جدا سازد، و ناپاکها را روی هم بگذارد، و همه را متراکم سازد، و یکجا در دوزخ قرار دهد؛ و اینها هستند زیانکاران!»

همچنین جهنم مکانی است که تمامی بت‌های دروغین و معبودان باطل به آن جا خواهند رفت. آیه ۹۸ سوره انبیاء می‌گوید «إِنَّکُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنتُمْ لَهَا وٰرِدُونَ». «شما و آنچه غیر خدا می‌پرستید، هیزم جهنّم خواهید بود؛ و همگی در آن وارد می‌شوید.»

در همین رابطه باید گفت که در روایت‌های زیادی چیزهای بد و منکر را از آن جهنم شمرده می‌شوند. به عنوان مثال تب یک انسان بیمار در نتیجه لهیب جهنم است و شهوت یا حسد از آتش دوزخ سرچشمه می‌گیرد.

لازم است ذکر شود که بت‌های سنگی و چوبی برای عذاب دیدن به جهنم نمی‌روند، زیرا که اشتیاء تقصیری ندارد، اما از آن جهت که موجب شر شده‌اند و خبیث هستند و جایگاه اشیاء خبیث همان جایگاه کافران می‌باشد، آن‌ها به جهنم می‌روند.

در آیه ۵۴ سوره عنکبوت نیز در توصیف جهنم آمده‌است که «یَسْتَعْجِلُونَکَ بِٱلْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَهٌۢ بِٱلْکٰفِرِینَ»، «آنان با عجله از تو عذاب می‌طلبند، در حالی که جهنم به کافران احاطه دارد». با توجه به این آیه همین حالا نیز جهنم بر کافران احاطه دارد اما آن‌ها بواسطه حجابی، حرارت جهنم را درک نمی‌کنند.

به گفته قرآن کریم نام نگهبان جهنم مالک است. مالک فرشتگان دیگری در خدمت دارند که آن‌ها نیز نگهبانان جهنم هستند. در آیه ۷۷ سوره زخرف آمده‌است «وَنَادَوْا۟ یٰمٰلِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنَا رَبُّکَ ۖ قَالَ إِنَّکُم مّٰکِثُونَ» «آنها فریاد می‌کشند: ای مالک دوزخ! (ای کاش) پروردگارت ما را بمیراند (تا آسوده شویم)! می‌گوید: شما در این‌جا ماندنی هستید!» همچنین در آیه ۴۹ سوره غافر نیز آمده‌است «وَقَالَ ٱلَّذِینَ فِی ٱلنَّارِ لِخَزَنَهِ جَهَنَّمَ ٱدْعُوا۟ رَبَّکُمْ یُخَفِّفْ عَنَّا یَوْمًۭا مِّنَ ٱلْعَذَابِ» «و آنها که در آتشند به مأموران دوزخ می‌گویند: از پروردگارتان بخواهید یک روز عذاب را از ما بردارد!» مخاطب جهنمیان در این آیه فرشتگانی هستند که اجازه نمی‌دهند دوزخیان از جهنم خارج شوند.

عذاب‌های جهنم در قرآن

آتش: مهم‌ترین عذابی که جهنم به واسطه آن شناخته می‌شود، آتش سوزانی است که سبب شده در بسیاری از آیات قرآن به جای افتادن در جهنم، از عبارت افتادن در آتش استفاده شود. قرآن با استفاده از صفاتی همچون آتش سوزان یا آتش سرپوشیده برکننده پوست و اینکه چیزی را باقی نمی‌گذارد برای این آتش، خاص بودن آن را نشان می‌دهد. این آتش ستون‌های برافروخته دارد و برخلاف آتش‌های زمینی، از قلب‌ها آغاز می‌شود و از درون به بیرون است. هیزم‌های آتش جهنم نیز انسان‌ها هستند.

عذاب‌های وابسته به آتش: شماری از عذاب‌های یادشده در جهنم در حاشیه آتش هستند. مثلاً سَموم که باد سوزان جهنم می‌باشد و حَمیم که آبی سوزان است که هم به جهنمیان نوشانده می‌گردد.

غذا و نوشیدنی: دربارهٔ غذاها و نوشیدنی‌های جهنم در قرآن آیاتی ذکر شده‌است. در قران خوردنی‌هایی مثل زقوم و غسلین و طعام ضریع و نوشیدنی‌هایی مثل غساق، صدید و شرب الهیم که توضیح ماهیت آن‌ها برای مفسران مشکل بوده‌است، از جمله غذاها و نوشیدنی‌های جهنمیان محسوب می‌شود. این خوراکی‌ها گرسنگی و تشنگی را رفع نمی‌کنند، گلوگیر هستند و بدن خورنده آن را می‌جوشانند و پاره‌پاره می‌کنند. پوشاک جهنمیان نیز از جنس آتش یا مواد سوزاننده ای همچون قطران و حمیم است.

دیگر عذاب‌ها: غل و زنجیر، مقامع آتشین، تازیانه‌های عذاب، صداهای ناهنجار جهنم، ضیق مکان و احساس فشار از دیگر عذاب‌های مربوط به جهنم در قرآن است.