افغانستان میدان هموار برای شایعه‌سازی

شایعه‌سازی یک موضوع جهانی است و مختص افغانستان هم نیست اما این کشور زمینه مساعدی برای گسترش و انتشار شایعات دارد. فقط کافی است یک نفر خبر غیر موثقی را پخش کند تا به پیروی از آن، هزاران نفر دیگر نیز در کمتر از یک ساعت همان خبر را مثل قارچ تکثیر کنند.

در گذشته ابزار پخش شایعات دهن و گوش افراد بود. یک نفر شایعه‌ای را پخش می‌کرد و روزها طول می‌کشید تا دهن به دهن شود و فراگیر گردد اما در عصر ارتباطات و فناوری، انتشار شایعات، لحظه‌ای و ثانیه‌ای است. اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي علاوه بر تسهيلاتي كه براي سرعت بخشيدن به كارها، در اختيار افراد قرار می دهند، بعضاً در برخي رويدادهای غیرموثق اجتماعی و جهاني هم نقش موثری داشته‌ اند. نظير اين اثربخشي و اطلاع‌رساني را در برخي حوادث و وقايع يكی دو روز گذشته در افغانستان نیز شاهد بوده ایم. دو روز پیش شایعه‌ شد که تعدادی از اعضای تیم رباتیک دختر افغانستان در آمریکا ناپدید شده اند. این شایعه به حدی قوت گرفت که بسیاری ها حتی آنان که خود را بصیر می‌دانستند نیز قبول کردند. اما همانگونه که دیده شد، تیم رباتیک افغانستان به کشور بازگشت.

دیروز نیز شایعه شد که گویا بیش از 100 باتری ذخیره نیرو در تاسیسات سد و بند سلمای هرات، منفجر شده است. این که توسعه و گسترش این خبر آن هم به شکل انفجار با چه انگیزه‌ای بود، سرجای خود، اما همانگونه که دیدیم رييس ساحوی بند سلما در گفتگو با خبرنگاران ضمن رد شایعه انفجار باتری‌ها گفت که تعدادی از باتری‌های یکی از دستگاه‌ها به علت عوارض فنی و تخنیکی از کار افتاده است.

این دو شایعه، نمونه‌ای از صدها شایعه دیگر در جامعه افغانستان است که روزانه مردم این کشور با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. در این یادداشت کوتاه نمی‌شود، علاقه بخشی از مردم افغانستان را به شایعات، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد اما دلیل عمده استقبال مردم از شایعه، به پایین بودن سطح آگاهی جامعه و ضعف سواد افراد برمی‌گردد. با توجه به همین ضعف‌ها، ما در بسياری از مواقع، به جای اينكه بر روی صحت يا سقم يك مطلب، حساس بوده و دقت‌نظر به خرج دهيم، مايليم به دليل جذابيت احتمالي‌ای كه شايعه مذكور برايمان دارد، در گسترش آن، سهمی داشته باشيم.

تفاوتی نمي‌كند شايعه مربوط به یک فرد یا همه افراد جامعه باشد، همين كه براي مدتی بتواند ذهن ما را سرگرم و مشغول نگهدارد، كفايت مي‌كند. شايعه‌سازی، ضمن این که یک معضل جهانی است، یک پديده‌ اجتماعي نیز است و هر اندازه كه جامعه‌ مترقي‌تر بوده و از روح سالم‌تری برخوردار باشد، رونق و رواج شایعه نیز كم‌تر و كم‌تر خواهد بود. با توجه به سطح پایین آگاهی در جامعه افغانستان و سواد اندک مروجین شایعه در جامعه مثل کاربران شبکه‌های اجتماعی، حالاحالاها میدان شایعه‌سازی در افغانستان همچنان هموار و بازار شایعه‌سازان نیز کمافی‌لسابق گرم خواهد بود.

محمد مرادی