بررسی آیات قصاص در قرآن کریم

در تعدادی از سوره های قرآن به مسئله قصاص پرداخته شده است. قصاص یکی از احکام شرعی در اسلام است که موجب می شود آمار جرائم در جامعه به حداقل برسد. در این مطلب از سرویس اطلس پلاس به آیات قصاص در قران پرداخته شده است.

معنای قصاص چیست؟

قصاص در لغت به معنای پی جویی کردن و دنباله روی است و از ریشه “قصّ” می‌آید. اما در قانون فقه و حقوق نوعی از مجازات است شبیه به جرمی که انجام گرفته است.

در لغت عرب، دو امری را که پشت سر هم واقع شوند قصه می گویند و از آنجا که قصاص دو قتل پی در پی است، این نام را بدان داده اند.

آیه قصاص

از آیات قصاص قرآن می توان به آیه ۱۷۹ سوره بقره اشاره کرد، خداوند در این آیه که به آیه قصاص معروف است می فرمایند:

«ولکم فی القصاص حیاه یا اولی الالباب لعلکم تتقون»
و برای شما در قصاص حیات و زندگی است، ای صاحبان خرد، تا شما تقوی پیش گیرید.

در زمان گذشته رسم اعراب جاهلی بر این بود که اگر شخصی از قبیله ای به دست کسی کشته می شد، قبیله شخص مقتول به هر تعداد که می توانست از قبیله قاتل به قتل می رساند.

این رفتار اعراب تا اندازه ای شدت یافته بود که حتی حاضر بودند تمام افراد یک قبیله را بخاطر شخص مقتول به قتل برسانند. در همین زمان بود که خداوند آیه قصاص را نازل کرد.

در این آیه به صورت عادلانه از قصاص سخن گفته شد، تا افراد بیگناه توسط صاحبان دم کشته نشوند. آیه ۱۷۸ سوره بقره را خداوند نازل کرد و حکم قصاص را به صورت عادلانه در آن بیان فرمود.

پس، از دیگر آیات قصاص همین آیه ۱۷۸ سوره بقره را می توان نام برد که در آن خداوند می فرماید:

« یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم القصاص فی القتلی الحر بالحر و العبد بالعبد و الانثی بالانثی فمن عفی له من اخیه شیء فاتباع بالمعروف و اداء الیه باحسان ذلک تخفیف من ربکم و رحمه فمن اعتدی بعد ذلک فله عذب الیم

ای کسانی که ایمان آورده اید، قصاص در مورد کشته شدگان بر شما نوشته شده است. آزاد در مقابل آزاد، برده و بنده در مقابل برده و زن در مقابل زن.

پس اگر برادر (دینی) او مورد عفو قرارش داد، باید از راه احسان اطاعت کند. و قاتل هم به صاحب دم به نیکی دیه را بپردازد. این تخفیف یک امر حتمی از ناحیه پروردگار شما است و کسی که از آن تجاوز کند عذاب دردناکی در انتظارش است.

زمانی که این آیه و بعد از آن آیه قصاص نازل شد، افراد بسیاری از شر انتقام هایی که در آن روزگار رواج بود در امان ماندند. یا فرد قاتل قصاص می شد و یا به جای آن دیه مربوط به مقتول را از خانواده قاتل دریافت می کرد.

آیات قصاص و میانه روی

قصاص در شرع اسلام به میان آمد، تا بتواند بین دو حکمی که در زمان جاهلیت وجود داشت قرار بگیرد. و اعتدالی را که لازم است در آن زمینه ایجاد کند.

در آن زمان عده ای از مردم، فقط بر مسئله قصاص تمرکز داشتند و عقیده شان بر این بود که تنها امری که می تواند مجاز باشد همین قصاص است. اما عده ای دیگر فقط دیه را می گرفتند و قصاص نمی کردند.

خداوند اعتدال را با حکم قصاص به میان آورد که در این میان اگر صاحبان دم رضایت به قصاص می دادند قاتل، قصاص می شد و اگر تمایل به گرفتن دیه داشتند، به جای قصاص دیه می گرفتند و رضایت می دادند. این گونه هر دو طرف راضی بودند.

آیات قصاص و دلایل قصاص

خداوند در آیات قصاص عموما و آیه ۱۷۹ سوره بقره خصوصا، در مورد این مسئله که قصاص، حیات و زندگی است اشاره فرموده اند.

از نظر قرآن و شریعت، قصاص به هیچ عنوان جنبه انتقام جویی ندارد، نه تنها انتقام نیست بلکه، می تواند راهی باشد به سوی حیات و زندگی برای انسان ها.

از آیات قصاص برمی‌آید که حکم قصاص نوعی ضمانت برای حفظ حیات جامعه و انسان هاست. زیرا اگر این حکم وجود نداشت، مردم از دست افراد قسی القلب و ظالم، دیگر در امان نبودند.

همان طور که می بینیم در کشورهایی که از این حکم خبری نیست، آمار جرم و جنایت به صورت تصاعدی بالا رفته است. قصاص همچنین می تواند برای فرد قاتل نیز حیات باشد، چرا که او با فکر به قصاص دیگر ممکن است دست به جنایت نزند.

قصاص مایه حیات جامعه است زیرا افراد دیگر به جای یک فرد چندین نفر از خانواده و طایفه او را به قتل نمی رساندند. قصاص به دلیل اینکه می تواند با عفو بدل شود، برای قاتل نیز می تواند حکم حیات داشته باشد.

از دیگر آیات قصاص می توان به آیه ۴۵ سوره مائده اشاره کرد. در این آیه خداوند می فرماید:

« و کتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس و العین بالعین و الانف بالانف و الاذن بالاذن و السّن بالسّن و الجروح قصاص فمن تصدق به فهو کفاره له و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الظالمون»

و بر آنها مقرر کردیم که جان در برابر جان و چشم در برابر چشم و بینی در برابر بینی و گوش در برابر گوش و دندان در برابر دندان باشد و همه زخم ها هم (به اندازه خودشان) قصاص دارند.

پس هر کسی که آن را صدقه بدهد، کفاره گناهانش به حساب می آید و کسانی که به هر آنچه خداوند نازل کرده حکم نکنند همان ستمگران هستند.

بخشش و عفو

اگر خانواده مقتول از قصاص فرد قاتل بگذرد، خداوند او را مورد عفو خود قرار می دهد. همان گونه که در سوره ۴۵ سوره مائده مشاهده کردید خداوند فرموده است، اگر کسی ببخشد و از قصاص صرف نظر کند، کفاره گناهان او به حساب می آید.

خداوند در این آیه به افراد امیدواری می دهد که اگر کسی از حق قصاص خود بگذرد خداوند گناهان او را می بخشد و از آن می گذرد.

خداوند در سوره نحل آیه ۱۲۶ نیز به عفو و گذشت اشاره می کند و آن را دفع بدی ها می داند. این گونه که اگر از رفتارهای زشت و ناپسند دیگران بگذرید موجب می شود که شخص ادب شود و از انجام مجدد آن کارها پرهیز کند.