شرایط سیاسی وفرهنگی دوران امام رضا (ع)

امام رضا (ع) در شرایط بسیار حساس از نظر سیاسی وفرهنگی می زیست، تسلط سیاسی اموی ها پایان یافته بود وعباسی ها باشعار معتدل به میدان سیاست گام نهاده بودند، اما دیری نگذشت که عباسی ها نیز به استبداد سیاسی روی اوردند.

فضای فرهنگی و علمی اما بسبار متفاوت می نمود، عباسی ها به دیدگاه کلامی معتزله گرایش داشتند وهمین امر سبب رشد نحله های فکری از یکسو وناتوانی حاکمیت برای مدیریت ان از جانب دیگر بود.
ورودشبهات گوناگون از فرق وطوایف مختلف صوفیه، مفوضه، غلات و… فضای اعتقادی جامعه را به شدت ملتهب واسیب پذیر می نمود. که حاکمیت توان پاسخگویی به ان را نداشت.

استبداد سیاسی در زمان هارون فرصت های دیگر عباسی هارا به تهدید تبدیل نمود، به همین علت جانشینی هارون نزاع افرین و اختلافی شد.

تعامل امام رضا(ع) با هردو بخش (سیاسی، فرهنگی) بی نهایت مهم وحساس بود، امام رضا (ع) توانست با پاسخ های روشن و بسیار دقیق به شبهات فرقه های مختلف پاسخ مستند وعلمی ارائه نماید بگونه ای که نه تنها شخصیت امام تخریب نشد، بلکه هر روز از نفوذ بیشتری برخوردار می گردید. مناظرات علمی امام رضا بر شهرت علمی او افزود، امام نه تنها منزوی نشد بلکه محور ومرجع علمی گردید.

در عرصه سیاسی هم تحت تاثیر استبداد وخفقان هارون خلیفه عباسی قرار نگرفت. مواضع روشن وصریح امام در مقابل هارون زوایایی مبهم سیاست استبدادی هارون را به چالش می کشید تا آنجا که اطرافیان امام را نگران نموده بود که مبادا هارون دستور به قتل امام دهد.

بعد از فوت هارون امین ومامون دو پسر هارون بر سر خلافت به نزاع پرداختند واین فرصتی را فراهم نمود برای امام که به نشر معارف اهل بیت بپردازد باکشته شدن امین ، مامون که یکی از زیرک ترین ودانا ترین خلیفه عباسی بود با یک چرخش سیاسی نسبت به امام برخلاف پدرش روش نرم را در پیش گرفت.

خدعه سیاسی مامون بخاطر کنترل امام از یکسو ونیز جلب توجه علویان که مخالف خلافت عباسی ها بود از جانب دیگر بوسیله فضل بن سهل طرح ریزی شده بود، تا پایه های لرزان حکومت عباسی در پناه امام وحمایت علویان مستحکم گردد. اما تعامل امام با خدعه ای سیاسی مامون تفسیر این آیه (و مکرو و مکرالله و الله خیرالماکرین.) گردید نه تنها مامون به هدف خود نرسید بلکه جایگاه وموقعیت امام هر روز گسترش می یافت از اینرو مامون در پایان جز حذف امام وشهادت او راه دیگر نیافت. زیرا ادامه این روند منجر به نابودی خلافت عباسی ها ومحبوبیت امام می گردید.

سید محمد حسین هاشمی اخلاقی