شرح دعای روز دهم ماه مبارک رمضان

«اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیْکَ وَ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْفَائِزِینَ لَدَیْکَ وَ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ إِلَیْکَ بِإِحْسَانِکَ یَا غَایَهَ الطَّالِبِینَ.»
ترجمه خدایا! در این ماه مرا از توکّل‏ کنندگان بر خودت‏ و از رستگاران در نزدت و از مقرّبان درگاهت قرار ده، به نیکى و احسانت اى نهایت آرزوى طلب‏ کنندگان.

پاداش خواندن دعا

کفعمی درباره ثواب این دعا گفته است: هرکس این دعا را بخواند، برای او تمام اشیا استغفار می‌کند.

واژگان:

الْمُتَوَکِّلِینَ: وکل‏: واگذار کردن. همچنین وکول و وکیل به معناى موکول، کسى است که کار به او واگذارشده است. تَوْکِیل‏: وکیل کردن. تَوَکُّل‏: قبول وکالت، اعتماد. راغب گوید: توکّل به دو گونه است: قبول وکالت و اعتماد. در مصباح المنیر و غیره نیز هر دو معنا نقل‌شده است. طبرسى فرموده: توکّل به معناى اظهار عجز و اعتماد به غیراست.
الْفَائِزِینَ: فوز: نجات. رستگارى. طبرسى فرموده: فوز و فلاح و نجاح نظیر هم‏اند. رسیدن به خیر با سلامت؛ نجات و پیروزی با امنیت و خیر.
الْمُقَرَّبِینَ: قرب: نزدیکى. نقیض بعد. و آن چند قسم است: ۱٫ قرب مکانى؛ ۲٫ قرب زمانى؛ ۳٫ قرب نَسَبى؛ ۴٫ قرب مقام و منزلت؛ ۵٫ قرب رعایتى؛ قرب قدرت و توانایی.
الطَّالِبِینَ: طلب: خواستن. گرفتن. راغب آن را جستجو از وجود شى‏ء گفته است. ‏

نکته‌ها:

۱٫درخواست مقام توکل از خداوند
رسول خدا در فراز اول دعای روز دهم ماه مبارک رمضان «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیْکَ» از خداوند درخواست می‌کند که او را از توکّل‏ کنندگان بر خودش قرار دهد. در بسیارى از آیات قرآن‏ مجید و روایات اسلامى و سرگذشت انبیا و اولیا و صالحان و در کتب علماى اخلاق روى مسئله توکّل‏ به‌عنوان یک فضیلت مهم اخلاقى که بدون آن نمی‌توان به مقام قرب الهى رسید، یادشده است. از آیات قرآن به‌خوبی استفاده می‌شود که از شئون توحید آن است که مؤمنان تنها بر خدا توکل‏ کنند، چراکه همه‌چیز و همه کار به دست او است.
۲٫مقام رفیع توکل‌کنندگان در نزد خداوند.
درخواست حضرت در عبارت «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیْکَ» به‌خوبی می‌رساند که توکل مقام رفیع و ارزشمند در نزد خداست که رسول مکرم اسلام آن را از خداوند درخواست می‌کند که وی را جزء توکّل‏ کنندگان قرار دهد. در آموزه‌های اسلامى اهمیت فوق‌العاده‌ای به این ارزش اخلاقى داده‌شده تا آنجا که آثار و برکاتى براى آن بیان گردیده که براى کمتر صفتى مى‏توان یافت.
۳٫توکل؛ سپردن کارها و اعتماد به پروردگار
توکّل از مادّه وکالت به معناى سپردن کارها به خدا و اعتماد بر لطف اوست، نه به این معنا که دست از تلاش و کوشش بردارد بلکه تا آنجا در توان دارد تلاش کند و منزلگاه‌ها را یکى بعد از دیگرى با تمام توان بپیماید، امّا آنچه از توان او بیرون است به خدا واگذارد و از الطاف جلیّه و خفیّه او مدد بطلبد. حقیقت توکّل همان اعتماد قلبى در تمام‌کارها کارها بر خدا و صرف‌نظر کردن از ماسواالله است و این منافات با تحصیل اسباب ندارد مشروط بر اینکه اسباب را در سرنوشت خود اصل اساسى به شمار نیاورد.
۴٫رمضان؛ باعث رستگاری روزه‌داران
رسول مکرم اسلام (ص) در فراز دوم دعای روز دهم ماه مبارک رمضان از خداوند درخواست می‌کند «وَ اجْعَلْنِی فِیهِ مِنَ الْفَائِزِینَ لَدَیْکَ» او را ازجمله رستگاران و سعادتمندان در نزدش قرار دهد. این دعای حضرت، به‌خوبی اهمیت و جایگاه فایزان در نزد پروردگار را نشان می‌دهد.
۵٫اوصاف و نشانه‌های رستگاران
در این زمینه در قران کریم براى «فائزون» سه وصف ذکرشده است: اطاعت خدا و پیامبر، خشیت و تقوى. بعضى از مفسران گفته‌اند که اطاعت یک معناى کلى است و خشیت شاخه درونى آن و تقوى شاخه بیرونى آن است. به‌این‌ترتیب نخست از اطاعت به‌طورکلی سخن گفته‌شده، سپس از شاخه درونى و بعد بیرونی آن. هم‌چنین از احکام اساسى اسلام که با مسئله توحید و ایمان، شروع می‌شود، سخن از سعادتمندان‏ و برنامه سه‌گانه آن‌ها یعنى «ایمان» و «سعى و تلاش» و «اراده سراى آخرت» به میان آمده است.
۶٫مقام والای مقربان درگاه الهی
در فراز دیگر از دعای روز دهم آمده است: «وَاجْعَلْنى‏ فیهِ‏مِنَ‏ الْمُقَرَّبینَ الَیْکَ»؛ مرا از مقرّبان درگاهت قرار ده. بدیهی است گروه مقربین دسته‌ای خاص از مؤمنان‌اند که برنامه اعمال نیکان و ابرار شاهد و ناظرند. و جمله معروف هم شاهد این مطلب است که‏«حسنات الأبرار سیئات المقرّبین؛ کارهاى نیک ابرار سیئه (کارهاى غیر نیک) مقربین است». یعنى؛ مقربین به چنان مقامى رسیده‌اند که اگر اعمال نیک ابرار را انجام دهند، گوئى سیئه‌ای مرتکب شده و باید استغفار کنند و اعمال آن‌ها خالص‌تر و پرقیمت‌تر از اعمال ابرار باید باشد. این‌گونه است که حضرت على (علیه‌السلام) اخلاص را عبادت مقرّبان درگاه خدا می‌شمارد ، .
۷٫احسان پروردگار، باعث رسیدن به مقامات اخلاقی و معنوی
جمله «بِإِحْسَانِکَ یَا غَایَهَ الطَّالِبِینَ» به این نکته اشاره می‌کند که رسیدن به مقامات اخلاقی و معنوی و طی مدارج عالی انسانی، با احسان و عنایت خداوند امکان‌پذیر است. انسان به‌تنهایی و بدون لطف و احسان او نمی‌تواند قدم هرچند کوچکی در این راه بردارد و به این مقامات دست یابد.
۸٫رضایت خداوند، نهایت هدف خدا جویان
در جمله فراز پایانی این دعا آمده است «بِإِحْسَانِکَ یَا غَایَهَ الطَّالِبِینَ»؛ به نیکى و احسانت اى نهایت آرزوى طلب‏ کنندگان. کسب رضایت پروردگار متعال هدف نهایی و آرزوی اصلی خداجویان برشمرده شده و تمام تلاش‌ها در زندگی افراد باایمان برای این است که به این مهم دست پیدا کند.

نتیجه‌گیری

دعای روز دهم ماه رمضان، به سه مسئله مهم اخلاقی و معنوی: توکل، رستگاری و تقرب پرداخته است که مؤمنان روزه‌دار از خداوند به احسان و لطفش طلب می‌کند. در آموزه‌های اسلامی توکّل‏ به‌عنوان یک شاخصه مهم اخلاقى که بدون آن نمی‌توان به مقام قرب الهى رسید، یادشده است. مسئله دیگر، رستگاری انسان است که این مهم با سه وصف: اطاعت خدا و پیامبر، خشیت و تقوى میسر است. نکته آخر، رسیدن به مقام قرب و تقرب به درگاه الهی است. این گروه، دسته‌ای خاص از مؤمنان است که اعمال آن‌ها خالص‌تر از اعمال ابرار به شمار آمده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین فصیحی غزنوی