شرحی بر دعای روز اول ماه رمضان

از ابن عباس روایت کرده‌اند: که حضرت رسول (ص) براى روزه هرروز ماه مبارک رمضان فضیلت بسیار بیان فرمود و برای هرروز دعاى مخصوصى بافضیلت و ثواب بسیار براى آن ذکر کرد که ما به بیان اصل دعا اکتفا می‌کنیم:

دعای روز اول

«اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَهِ الْغَافِلِینَ وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ وَ اعْفُ عَنِّی یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ»
ترجمه:
خدایا! روزه‌ام را در این ماه، روزه‌ای روزه‌داران قرار ده؛ و شب‌زنده‌داری‌ام را، شب‌زنده‌داری شب‌زنده‌داران و بیدارم کن در آن از خواب بی‌خبران و ببخش گناهم را در آن، اى معبود جهانیان! و از من درگذر، اى درگذرنده از گنه‌کاران.
واژگان:
اجعل: فعل امر، از مصدر‌ «جعل» است که در لغت به معانی: قرار دادن، ‏گردانیدن، آفریدن، ساختن، نامیدن، گمان کردن، آغاز به کاری کردن، آمده است.
صیام: صوم: روزه. همچنین است صیام. اصل آن امساک از مطلق فعل است از قبیل خوردن، گفتن و رفتن. در اقرب الموارد آمده است: صوم اسلامى امساک مخصوصى است از طعام و چیزهاى دیگر که در کتب فقه مذکور است از طلوع فجر شروع‌شده و با رسیدن شب به پایان می‌رسد.
قیام: معناى اوّلى قیام را در قاموس و غیره برخاستن ضد نشستن گفته‏اند ولى معانى دیگری برای آن ذکرشده است از قبیل توقف، ثبوت و دوام، عزم و اراده.
نَبِّهْ: فعل امر، از «نبه»: ایستادن و بیدار کردن از خواب.
نوم: النَّوْمُ‏ این واژه به چند وجه تفسیر شده است که همه صحیح است؛ و نیز:

1. خواب یا نوم سستى و استراحت اعصاب مغز است.
2. نوم همان مرگى است که خداوند بدون مرگ حتمى و حقیقى انجام می‌دهد.
   الْغَافِلِینَ (غافل): غفلت: عدم توجّه، اشتباه. غفلت آن است که چیزى حاضر باشد ولى انسان به آن توجه نکند و آن را فراموش کند
   پاداش خواندن دعا
   پیامبر اکرم ۶ برای خواندن این دعا در روز اول ماه مبارک رمضان پاداش‌هایی را بیان کرده است: کسی که این دعا را بخواند، هزار هزار حسنه به او داده می‌شود و هزار هزار مرتبه‌اش بالابرده می‌شود و هزار هزار گناهش از بین می‌رود.
   نکته‌ها
3. قرار گرفتن در شمار روزه‌داران واقعی، آرزوی افراد باایمان.
   از اینکه فراز اول دعا «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ» در نخستین روز ماه مبارک رمضان این است که روزه‌ای روزه‌دار در پیشگاه خداوند همچون روزه‌ای روزه‌داران واقعی باشد، آرزوی مهم و بااهمیت است؛ زیرا ممکن است آدمی در ماه مبارک رمضان، به‌ظاهر روزه‌دار باشد ولی نتواند آداب و شرایط آن را انجام دهد و درنتیجه زحمت بیهوده کشیده و در زمره روزه‌داران واقعی قرار نگیرد.
4. قبولی روزه‌، آرزوی هر فرد روزه‌دار.
   با توجه به اینکه انسان روزه‌دار، در عین روزه گرفتن و امساک کردن، دست نیاز به‌سوی خداوند منان برمی‌دارد و از او درخواست عاجزانه دارد که وی را جزء روزه‌داران واقعی قرار دهد، «اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ» مشخص می‌شود که قبولی و یا عدم قبولی عبادات، ازجمله روزه ماه مبارک رمضان آرزوی قلبی شخص روزه‌دار است.
5. جایگاه رفیع روزه‌داران واقعی در نزد خداوند.
   با عنایت به اینکه شخص روزه‌دار، در اولین روز ماه مبارک، نخستین تقاضا و درخواستش از خداوند، این است که روزه او همانند روز روزه‌داران واقعی باشد، به دست می‌آید که روزه‌داران واقعی جایگاه و مقام رفیعی در نزد خداوند دارد.
6. درک متفاوت افراد از اهمیت و ارزش واقعی روزه‌داری.
   از نیایش و نخستین درخواست شخص روزه‌دار مبنی برقرار گرفتن در ردیف روزه‌داران واقعی ماه مبارک رمضان، به این مهم دست می‌یابیم که روزه‌داری و نحوه انجام این مناسک، متفاوت بوده و ازنظر کامل و صحیح انجام گرفتن این واجب انسان‌ها متفاوت‌اند.
7. روزه‌داری واقعی، اولین دغدغه مؤمن روزه‌دار.
   از اینکه انسان روزه‌دار، در اولین روز رمضان، از میان صدها خواسته مادی و معنوی دیگر، از خداوند روزه واقعی را درخواست نماید، معلوم می‌گردد که انسان روزه‌دار، باید دل‌نگرانی و دغدغه سالم و درست انجام دادن این واجب و تکلیف الهی را داشته باشد.قرار گرفتن در زمره نمازگزاران واقعی، خواست مؤمن روزه‌دار.
   نماز به‌عنوان ستون اصلی دین و قبولی آن از سوی خداوند، دومین خواسته انسان روزه‌دار در آغازین روز ماه مبارک رمضان، «وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ» این حقیقت را بیان می‌دارد که شخص روزه‌دار، علاوه بر امساک و روزه‌داری، به عبادات دیگر به‌ویژه نماز باید توجه خاص داشته باشد.متفاوت بودن مؤمنان ازلحاظ انجام دادن نماز.
   اینکه شخص روزه‌دار آرزو دارد که نمازش همسان نماز نمازگزاران واقعی باشد، دانسته می‌شود که افراد و اشخاص ازنظر نحوه انجام دادن نماز یکسان نبوده و متفاوت‌اند؛ لذا در اولین روز ماه رمضان، علاوه بر درخواست روزه واقعی درباره نماز کامل، همانند نماز نمازگزاران واقعی از خداوند طلب کمک وامداد باید نماید.

8. بصیرت و بیداری از خواب غفلت در ماه مبارک، خواست انسان روزه‌دار.
   غفلت زدایی و بصیرت خواهی از خداوند در ماه مبارک رمضان، فراز دیگری از اولین دعای روز نخست است «وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَهِ الْغَافِلِینَ» که انسان روزه‌دار باید از خداوند طلب نماید؛ زیرا اگر خواب غفلت بر آدمی غلبه کند، نه‌تنها نمی‌تواند روزه درست انجام دهد که نمی‌تواند هیچ بهره شایسته از فضای معنوی و فرصت یک‌ماهه خودسازی ببرد.
9. غفلت و بی‌خبری، عامل بازدارنده انسان از تکامل معنوی.
   از اینکه شخص روزه‌دار، بعد از درخواست از خداوند برای انجام دادن روزه و نماز واقعی و آرزوی قرار گرفتن در کنار روزه‌داران و نمازگزاران واقعی، توجه به‌غفلت زدایی و دوری از بی‌خبری دارد، نشان‌دهنده این حقیقت است که غفلت و بی‌خبری مانع رشد و تکامل معنوی انسان به شمار می‌رود.
10. ماه رمضان، ماه جُرم‌زدایی و پاکی از گناه.
    این فرازی از دعا «وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ» می‌رساند بر اینکه شخص روزه‌دار، باید در ماه مبارک رمضان سعی و تلاش خود را بر پاک‌سازی از جُرم و گناه متمرکز سازد و در قالب دعا و نیایش از خداوند استمداد بجوید تا آثار گناه را با روزه و نماز از خود دور سازد.
11. استغفار و طلب بخشش، وظیفه بندگان و نشانه عبودیت.
    بخشش گناهان آدمی تنها از سوی خداوند امکان‌پذیر است و کس دیگری نمی‌تواند چنین کاری را انجام دهد؛ زیرا تنها خداوند معبود همه جهانیان است؛ لذا به همین دلیل باید تنها از خداوند از گناه طلب بخشش نمود.
12. ضرورت استمرار در طلب بخشش از خداوند.
    آخرین فراز دعا «یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ» که در حقیقت همان طلب بخشش از گناه است، نشان می‌دهد که اصرار بر تقاضای عفو و گذشت خداوند از جُرم و گناه آدمی روش پسندیده است که مؤمنان روزه‌دار، در آغازین روز روزه‌داری درنیایش خود از آن بهره گیرد.
13. باز بودن راه بازگشت و توبه برای گناه‌کاران.
    اینکه شخص دعاکننده از خداوند درخواست می‌کند «وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ» و نیز طلب عفو و گذشت دارد «وَ اعْفُ عَنِّی یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ» نشان می‌دهد که راه توبه و بازگشت به‌سوی خداوند مسدود نیست.
    نتیجه‌گیری
    دعای روز اول ماه مبارک رمضان دارای پنج فراز بوده و در آن مؤمنان روزه‌دار، پنج خواسته مشخص را در قالب دعا و نیایش مطرح نموده و از پیشگاه خداوند منان عاجزانه تقاضای می‌کنند؛ اینکه روزه آنان را در زمره روزه‌داران واقعی قرار دهد و نماز و قیام شبانه آن‌ها را همانند نماز نمازگزاران گرداند. آنان را در این ماه پربرکت بصیرت و بیداری عنایت کرده و از خواب غفلت بیدارشان سازد.
    همچنین درخواست می‌دارند که معبود جهانیان در این ماه، جرم و گناهشان را بر آنان بخشیده و مورد عفو قرار دهد و از لغزش‌ها و گناهانشان درگذرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین فصیحی غزنوی