سبط ماردینی که بود؟ آشنایی با منجم و ریاضی دان مشهور مسلمان

سبط ماردینی همچون دیگر دانشمندان اسلامی نقش مهمی در پیشرفت علم در زمان خود ایفا نمود و توانست نامش را در لیست ستارگان درخشان علم و  معرفت ثبت کند. پیشرفت علم در کشورهای اسلامی مانند ایران آن هم در زمانی که پیروان ادیان دیگر به ویژه مسیحیان در کشورهای اروپایی امروز درگیر سلاخی و کشت و کشتار یکدیگر بودند از آن جهت حائز اهمیت بود که مسلمانان علاوه بر ترقی در زمینه های علمی در دیگر زمینه ها همچون مسائل اجتماعی، سیاست و زندگی مسالمت آمیز نیز پیشگام بودند.

برخلاف زندگی امروزی که مسلمانان در کشورهای اسلامی در دام توطئه های سیاسی افتاده اند و زمامداران آنها در یک وابستگی خاص به ابر قدرت ها تنها بله قربان گوی هستند در گذشته کشورهای اسلامی مهد تمدن و فرهنگ بود.

با اطلس پلاس در خواندن این مطلب همراه شوید تا یک منجم و ریاضی دان مشهور مسلمان به نام سبط ماردینی آشنا گردید.

تولد سبط ماردینی

سبط ماردینی این دانشمند مسلمان در دمشق به دنیا آمد و نزد دانشمندان سرشناس زمان خود به کسب دانش و معارف گوناگون پرداخت. این دانشمند مسلمان توانست در زمان خود در ستاره شناسی و ریاضیات به قله های رفیع علمی برسد و تألیفات و آثار برجسته ای از خود به جای گذارد.

اگرچه در مورد تاریخ دقیق تولد سبط ماردینی اطلاعات موثقی در دست نیست اما گفته می شود در اوایل قرن هفتم دیده به جهان گشود و در  کشور خود و در ادامه به بغداد و در نهایت به ایران آمد و نزد دانشمند معروف ایرانی خواجه نصیرالدین طوسی درس فرا گرفت.

براساس گفته ها سبط ماردینی هم دوره  دانشمندانی مانند ابن طاووس، محقق حلی ابن میثم بحرانی بود.  

سبط ماردینی سال های زیادی از عمر پر بار خود را صرف تحقیق، تألیف کتب و تدریس نمود.

 لقب های سبط ماردینی

سبط ماردینی اختر شناس مسلمان و از همکاران خواجه نصیرالدین طوسی بود که در رصد خانه مراغه فعالیت می کرد. نام این دانشمند سرشناس مسلمان محی الدین یحیی بن محمد بن ابوالشکر مغربی بود که با لقب های حکیم مغربی و الوالفتح نیز شناخته می شد.

آثار و کتابهای برجای مانده

سبط ماردینی در اختر شناسی و ریاضیات تخصص داشت و مورخان حدود چهل و دو کتاب و رساله را به نام این دانشمند مسلمان ثبت کرده اند. براساس شواهد نسخه های خطی بسیاری از کتب این دانشمند مسلمان موجود می باشد. از جمله آثاری که به ماردینی نسبت داده‏اند، کتاب دقایِقُ الحَقایِق می‏باشد که در دانش ریاضیات نگاشته شده است.

تخصص محی الدین مغربی معروف به سبط ماردینی در نجوم و ریاضی بود اما آثاری نوشته از جمله: “رساله فی الأحکام علی تحویل سنی العالما” نیز به وی نسبت داده شده است.

این منجم و ریاضی دان مسلمان که مؤذن مسجد اموی دمشق نیز بود تألیف‌هایی دربارۀ کاربرد اسباب نجومی، چند زیج، و رساله‌ای در باب عمل ربع و مثلثات از او خود بر جای گذاشته است.

مهمترین آثار سبط ماردینی “لفظ الجواهر فی تجدید الخطوط و الدوائر می باشند. این آثار در سال ۱۲۹۹ هجری قمری در مصر به چاپ رسید.

ماردینی های دیگر

علاوه بر سبط ماردینی دو دانشمند مسلمان دیگر که در عرصه ریاضی تخصص داشتند نیز به ماردینی معروف می باشند: یکی اسماعیل بن ابراهیم ماردینی و دیگری محمد بن محمد نوۀ دختری عبدالله بن خلیل معروف به سبط ماردینی که در قاهره به شکوفایی رسید و مشهورتر از جد خود شد. از این روی، برخی از آثار عبدالله را به نوۀ او نسبت داده‌اند. ازجمله آثار او می توان به”  الدُرّ (اللؤلؤ) المنثور فی‌العمل بربع الدستور؛ الورقات یا رساله فی‌العمل بربع الدائر الموضوع فیه المقنطرات؛ رساله فی‌العمل بالربع المجیب یا مُجمْله المطلوب فی عمل الجیوب؛ الشبکه(جدول‌های مثلثاتی و نجومی) و غایهالانتفاع. ” اشاره کرد.

سبط ماردینی به روایت دیگر

سبط ماردینی طبق روایات دیگر از دانشمندان سده نهم و اوایل هجری قمری به حساب می آید. بر اساس این روایات ابوعبدالله محمد بن محمد بن احمد بدرالدین معروف به سبط ماردینی در ذی القعده هجری قمری در دمشق به دنیا آمد. از زندگی واحوال وی اطلاع چندنی در دست نیست جز اینکه گفته اند وی از نوادگان عبدالله بن خلیل ماردینی ریاضی دان عراقی و موذن مسجد اموی دمشق بود.

کارل بروکلمان، شرق شناس آلمانی، به برخی از آثار سبط ماردینی اشاره کرده است.

این ریاضی دان و منجم مسلمان از شاگردان برجسته ابن مجدی و ابن هائم، از منجمان و ریاضی دانان سده هشتم و نهم هجری قمری بود که در تشریح آثار خود نقش مهمی ایفا نمود.

شرح منظومه “المقنع ابن هائم” از جمله کارهای این دانشمند مسلمان در توضیح کتب استادش به شمار می رود. این دانشمند مسلمان مدتی در قاهره و در مسجد الازهر تعیین کننده وقت نمازها بود.

وفات سبط ماردینی

در مورد تاریخ دقیق وفات سبط ماردینی اطلاع موثقی در دست نیست و نسبت به سال وفات این منجم و ریاضی دان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد. برخی وفات این دانشمند مسلمان را ۸۹۰، برخی دیگر ۹۰۰ و عده ای ۹۱۲ هجری قمری عنوان می کنند.

در مورد محل دفن این دانشمند اسلامی نیز شهر مراغه بیش از جاهای دیگر محتمل است.

به هر صورت اگرچه در مورد جزئیات زندگی سبط ماردینی همچون بسیاری از دانشمندان مسلمان در گذشته اطلاعات دقیقی در دست نیست اما نکته ای که حائز اهمیت است نقش اساسی این دانشمندان در توسعه علم و معرف در زمان خود می باشد. بدون شک آثار به جای مانده از این دانشمندان به شمول سبط ماردینی اگر پس از وفات آنها مورد بازبینی قرار می گرفت امروز در بسیاری از علوم از جمله ریاضی و ستاره شناسی کشورهای اسلامی نه تنها صاحب منابع ارزشمند بودند که می توانستند نظریات مطرح شده را بسط و گسترش دهند و مصدر صدور علم به دیگر کشورهای جهان باشند.

مسأله دردناکی که در مورد سبط ماردینی و دیگر دانشمندان مسلمان اتفاق افتاد این بود که با رفتن آنها آثارشان نیز به دست فراموشی سپرده شد و دانشمندان مسلمان کمتر به گسترش نظریات آنها همت گماردند.

کشورهای اسلامی علی رغم گذشته ای درخشان که در آن علم تولید و به دیگر نقاط جهان صادر می شد در برهه ای از تاریخ در تاریکی جنگ و درگیری فرو رفتند و نتیجه شوم این جنگ ها تا مدت ها باقی ماند.