اولویت‌ها برای تحقق جامعه‌باز

تساهل و تسامح، به‌رسمیت شناختن ‌آزادی و حقوق دیگران در جامعه، مقدم بر مبارزه با خرافات است. مگر این‌که خرافات، انحصارطلب، ستیزه‌جو و دشمن آزادی باشند.

با این‌که تعریف واحد و مشخص از خرافات وجود ندارد؛ ولی، حقیقت این است که بشر همواره با خرافات زندگی کرده‌اند و بخشی از تفکر انسان در تسخیر خرافات بوده است. خرافات در عین حال که مانعی بزرگ بر سر راه عقلانیت بوده، ولی در پاره‌ای از دل‌خوشی‌های انسان، از منظر روانی، سهم ایفا کرده است. خرافات به‌تنهایی، هیچ‌گاه جنگ‌های بزرگ را به‌وجود نیاورده است و انسان‌ها، با باورهای خرافی در جای‌جای پهنه این گیتی هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را  از خود به‌نمایشی گذاشته‌اند. ولی سلب‌ آزادی‌ها، نادیده گرفتن حقوق دیگران، استندردسازی‌های واحد و نفی‌ کثرت‌گرایی، فجایع بزرگ را خلق کرده‌ و خشونت‌های عظیمی را پدید آورده است.

شاید هیچ فرقه، دسته و گروهی را در دنیا نتوان پیدا کرد که بخشی از باورهایشان خرافی نباشند. اگر صرفا با عینک علم و عقل به‌قضایا و پندارها نگاه شود، بدون تردید، بنیان بسیاری از باورها فرومی‌ریزد، چرا که نه اثبات‌پذیر است و نه می‌تواند به‌معنای واقعی در سرنوشت انسان نقش ایفا کند؛ اما تجربه نشان داده است که چنین شیوه‌ای مطلوب همه نیست.

پس بکوشیم شکیبا و بردبار باشیم و کثرت‌گرایی را در جامعه نهادینه کنیم. تفکر واحد، استندرد و رسمی در مسائل نظری، مخصوصا در عرصه دین و مذهب وجود ندارد. اصرار در این مورد به‌جزمیت، مطلق‌نگری و انحصارگرایی منجر می‌شود که پیامدهای خطرناک دارد. ظهور گروه‌های بنیادگرا و پیکارجو، از آثار این نوع تفکر است. از طرف دیگر، به‌همان اندازه که به‌آزادی و کثرت‌گرایی میدان داده شود به‌همان پیمانه استحکام دیوارهای خرافات نیز ترک برمی‌دارد، هرچند که بساط خرافات به‌کلی هرگز برچیده نخواهد شد.

بنابرین. کافی است، برای اعمال و افکار و پندار خود دلیل داشته باشیم. در صورت لزوم آن را به‌گونه مستدل و بدون مجادله و بدون توهین و تحقیر دیگران ارائه کنیم، اما دیگران را مجبور به‌پذیرش آن نکنیم. برخی‌ها، ممکن است با هزاران دلیل و برهان قاطع نیز  مثل ما فکر نکنند و عمل نکنند. پس لازم نیست، برای تغییر باورهای دیگران، تلاش بیهوده به‌خرج دهیم؛ اما عاقلانه‌ است، آزادی و حقوق دیگران را به‌رسمیت بشناسیم، برای نهادینه کردن تکثر، تنوع و دگرگونی‌ها در جامعه اهتمام ورزیم، چرا که جامعه یک‌دست و یک‌دست‌سازی جامعه به‌لحاظ باورها و اعتقادات، امکان‌پذیر نیست.

داکتر سید جواد سجادی