ماجرای موشک‌های روسی در افغانستان

در سال‌های پایانی حضور نظامی شوروی سابق در افغانستان، جنگ شکل فرسایشی به خود گرفته بود و به بُن‌بست رسیده بود. در همین سال‌ها که نیمه دوم دهه ۱۹۸۰میلادی را در برمی‌گرفت، آمریکا در عملیاتی موسوم به «گردباد» صدها موشک زمین به هوای «استینگر» را در اختیار مجاهدین افغان قرار داد. عملکرد این موشک‌ها عالی بود و در مدت کمی، ده‌ها فروند هواپیمای دولت کابل و ارتش سرخ بر اثر شلیک استینگر ساقط شدند. در واقع، توزیع موشک استینکر بین مبارزان افغان، توازن نظامی را بین ارتش سرخ و مخالفان مسلح آن در افغانستان تغییر داد و نیروی هوایی دولت کابل را زمین‌گیر کرد. مسکو برای جبران این شکست، تصمیم گرفت سیستم موشکی خود را در افغانستان تقویت کند. این‌گونه بود که صدها موشک روسی به ناوگان موشکی ارتش سرخ در افغانستان افزوده شد. در آن زمان ناوگان موشکی ارتش شوروی عمدتاً در دو منطقه افغانستان یکی در شهر «شبرغان» مرکز ولایت جوزجان و دیگری در توابع شهر کابل مستقر بود. این ناوگان شامل موشک‌های «اوراگان»، «گراد»، «لونا» و «اسکاد» بود که در بین آن‌ها موشک سکوپرتاب اسکاد کارآیی و استفاده بیشتری داشت. این موشک بالستیک با طول ۱۱ متر و وزن تقریبی ۵۹۰۰ کیلوگرام، ۳۰۰ کیلومتر برد دارد که در جمع موشک‌های میان‌رده روسیه قرار می‌گیرد. وب‌سایت تخصصی جنگ «jangaavaran»، تعداد موشک‌های اسکاد ارسالی ارتش شوروی به افغانستان را ۱۸۰۰ فروند که عمدتاً مدل نوع «بی» بود، نوشته است. به خاطر اهمیت موشک اسکاد در جنگ افغانستان، واحد ویژه‌ای تحت عنوان تیپ موشکی «ام۹۹» مشهور به «قطعه اسکاد» ایجاد شده بود که به صورت مشترک توسط ارتش دولت «نجیب‌الله» و متخصصان امور موشکی شوروی اداره می‌شد. پایگاه این قطعه، منطقه استراتژیک و مهمی در دامنه کوه «قوریغ» در جنوب‌غرب کابل بود که به «تپه اسکاد» شهرت داشت. در سال‌های اخیر بخشی از شهرک «امید سبز» معروف به شهرک «حاج نبی» روی تپه‌های اسکاد ساخته شد.
به هر صورت، پس از محدودیت حملات هوایی ارتش مشترک افغانستان و شوروی به مواضع مجاهدین، نقش موشک‌های اسکاد بیش از هر زمان دیگری برجسته شد تا جایی که عنصر مهمی برای تقویت روحیه نیروهای نظامی افغانستان به شمار می‌رفت. پس از خروج ارتش سرخ از افغانستان، ناوگان موشکی نظامیان شوروی در اختیار دولت افغانستان قرار گرفت و موشک اسکاد بازهم جایگاه و اهمیت خود را در ارتش افغانستان حفظ کرد. مثلاً در جنگ «جلال‌آباد» که در سال ۱۳۶۸خورشیدی بین احزاب مجاهدین و دولت سابق افغانستان صورت گرفت، استفاده از موشک‌های اسکاد در روحیه دادن به نظامیان تحت اداره دولت نجیب‌الله اهمیت زیادی داشت. در این جنگ و جنگ‌های مشابه دیگر مانند نبرد خوست، ده‌ها فروند موشک اسکاد از کابل به مواضع مجاهدین شلیک شد. وب‌سایت «jangaavaran»، تعداد موشک‌های شلیک شده در جنگ جلال‌آباد و خوست را ۴۳۸ فروند عنوان کرده است. طبق یک تحقیق دیگر که وب‌سایت نظامی «military» منتشر کرده است، تنها از ژوئن تا اکتبر ۱۹۸۹میلادی ۹۹۵ موشک اسکاد در جنگ‌های افغانستان مورد استفاده قرار گرفت. در بخشی از این تحقیق آمده است که قطعه اسکاد تا ماه مه ۱۹۹۱میلادی، ۱۵۵۴ فروند موشک اسکاد به مواضع مجاهدین شلیک کرد. البته همان‌طور که اشاره شد، موشک اسکاد بیشتر بار روانی داشت و به همین خاطر مجاهدین و متحدان خارجی آن‌ها مثل جنگجویان پاکستانی‌ و عرب روحیه خود را در جنگ جلال‌آباد از دست دادند و نتوانستند این شهر را تصرف کنند.
پس از سقوط دولت نجیب‌الله و تصرف شهر کابل توسط مجاهدین، تپه اسکات نیز به دست فاتحان افتاد و بارها بین تنظیم‌های جهادی بر سر این منطقه مهم، درگیری‌های شدید و خونینی رخ داد. در آن سال‌ها تعدادی از موشک‌های به جا مانده از دوره ارتش سرخ، از کابل به منطقه پنجشیر منتقل شدند و در فضای باز قرار گرفتند. سران طالبان دو روز پیش مدعی شدند که در جریان عملیات پاکسازی در ولایت پنجشیر، انباری از موشک‌های اسکاد را کشف کرده و آن‌ها را به کابل منتقل کرده‌اند. منابع این گروه تعداد این موشک‌ها را ۴۰ فروند اعلام کردند اما مقامات سابق ولایت پنجشیر ضمن رد این خبر، تجهیزات کشف شده را کاور موشک‌های روسی عنوان کردند. با این که هنوز منابع مستقل، کشف موشک‌های اسکاد توسط جنگجویان طالبان را مورد تأیید قرار نداده‌اند اما اگر این خبر واقعیت هم داشته باشد، موشک‌های به دست آمده از رده خارج شده و قابل استفاده نیستند.

محمد مرادی