فهم و تحلیل عمیق‌تری از حماسه عاشورا

این روزها که افغانستان مورد تهاجم سپاه یزیدی قرار دارند، فهم و تحلیل عمیق‌تری از حماسه عاشورا را ممکن‌ و میسور ساخته است.
قضیه عاشورا دو بعد دارد:
۱. بعد تحلیلی و تحقیقی
۲. بعد شعائری و عاطفی
در بعد تحلیلی قضیه عاشورا در سه سطح می‌توان سخن گفت.
۱. توصیف (در کربلا دقیقا چه اتفاق افتاد؟)
۲. تبیین (حادثه کربلا چرا و به چه دلیل رویداد؟)
۳. تجویز (قضیه عاشورا چه درس و الگوی عملی برای ما دارد؟)
هر سطحی پیش‌نیاز سطح بالاتر است. تا ندانیم در کربلا دقیقا چه اتفاق و‌ چرا اتفاق افتاد، نمی‌توانیم آن را مبنا و الگوی زندگی خود قرار دهیم. هرگونه الگو‌گیری در زندگی فردی و اجتماعی از قضیه عاشورا فقط از رهگذر پژوهش در این بعد ممکن است. اما در این بعد با کمبود رفرنس و شواهد و یک چشم‌انداز بسیار غبارآلود مواجه هستیم. برای مثال این که سر امام حسین ع که یقینا از بدن حضرت مهم‌تر است در کجا دفن شد و بر آن مبارک چه رفت، با حدود ۱۵ روایت مواجه هستیم که از زیارت “رأس الحسین” در قاهره تا زیارت “امام صاحب” در قندوز گفته شده. همه این اقوال سند دارند و هیچ‌کدام مسلم و قطعی نیست.
بعد عاطفی و شعائری قضیه عاشورا باید مستند به بعد تحلیلی باشد اما در عمل متأسفانه این‌گونه نیست و راه خود را می‌رود و چه بسا به بیراهه می‌رود. به همین دلیل این بعد سخت گرفتار آسیب، تحریف و خرافه است. روضه‌خوانان ما کمتر خود را ملزم به استناد می‌دانند و گاه چنان تصویر روشنی از سر امام حسین ع ارائه می‌دهند که انگار کربلا کارزاری بوده که دوبین‌های فیلم‌‌برداری از شش جهت آن را ثبت و ضبط کرده. گویی این دوربین‌ها در داخل تنور خولی هم همراه آن سر مبارک بوده است.
اما کارکرد بعد عاطفی را هم نباید نادیده گرفت. این عاطفی و شعائری است که پرچم عاشورا را در اقصی‌ نقاط جهان در اهتزاز کرده و زمینه‌ساز تحلیل این قضیه را فراهم کرده و می‌کند.
تحلیل کار خواص و اقامه شعائر کار عوام است. باید اعتراف کرد که عوام و عموم مردم در کار خود همواره از خواص پیشتر بوده‌اند و به همین خاطر همیشه در تاریکی حرکت می‌کنند.
چه خوب است که اهل تحقیق حد اقل یک گام پیشتر باشند تا اهل مناسک و شعائر مجبور به حرکت در تاریکی و بعد عاطفی عاشورا دچار آسیب نباشند!
رسول حمیدی