چرا ترکیه به دنبال توسعه روابط با اسراییل است؟

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، اخیراً اعلام کرده ترکیه مایل به ارتقای روابط خود در سطح بهتری با اسراییل است. ترکیه نخستین کشور با اکثریت جمعیت مسلمان بود که در سال ۱۳۲۸ شمسی اسراییل را به رسمیت شناخت و روابط گسترده‌ای با تل اویو برقرار کرد. اگرچه آن زمان یک حکومت سکولار در ترکیه روی کار بود اما با استقرار اسلام‌گراها نیز این روابط تداوم یافت به گونه‌ای که حتی در ماه ثور ۱۳۸۴ اردوغان به تل آویو سفر کرد.

در پی حمله اسراییل به کشتی مرمره در جوزای ۱۳۸۹ که عازم نوار غزه بود و منجر به کشته شدن ۱۰ شهروند ترکیه‌ای شد، روابط آن‌ها به سردی گرایید؛ پس از ۶ سال با پرداخت غرامت این رویداد از سوی اسراییل پیوندها برقرار شد. اما مجدداً ترکیه در ثور ۱۳۹۷ پس از سرکوب شدید اعتراضات فلسطینی‌ها در پی به رسمیت شناختن قدس از سوی آمریکا سفیر خود در تل‌آویو را فراخواند و روابط سطح بالای دیپلماتیک بین آنها قطع شد؛ اکنون سوال این است که پس از این همه ماجرا چرا ترکیه به دنبال توسعه روابط با اسراییل است؟

علاوه بر اظهارات اردوغان طی هفته‌های گذشته، نشانه‌های دیگری مانند تغییر ادبیات ترکیه در خصوص روند عادی‌سازی، گزارش‌ها در مورد وساطت رئیس‌جمهور آذربایجان و موضوع تعیین سفیر جدید ترکیه برای حضور در تل‌آویو وجود داشته که حاکی از تمایل ترکیه به بهبود روابط خود با اسراییل است؛ موضوعی که می‌تواند آثار و پیامدهایی برای روابط ترکیه با فلسطینی‌ها مخصوصاً حماس، مناقشات شرق دریای مدیترانه و توازن قدرت منطقه‌ای در پی داشته باشد.

چرخش در سیاست خارجی ترکیه در قبال اسراییل را می‌توان به عوامل متعددی مانند دولت جدید در آمریکا، تحریم‌های ایالات متحده و اروپا علیه این کشور و روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسراییل نسبت داد.

در خصوص دولت جدید در آمریکا می‌توان گفت ترکیه در حال بازتعریف رفتار منطقه‌ای و سیاست خارجی خود متناسب با تغییرات احتمالی در سیاست خارجی دولت بایدن در غرب آسیاست. یکی از این تغییرات، رویکرد دولت بایدن در خصوص سیاست داخلی ترکیه محسوب می‌شود. بایدن در کمپین انتخاباتی خود گفته بود از مخالفان ترکیه در مقابل اردوغان حمایت خواهد کرد و خواستار ورود مخالفان حکومت ترکیه به روند سیاسی شده بود. تلاش اردوغان برای بهبود روابط با اسراییل در راستای استفاده از نفوذ اسراییل در حکومت ایالات متحده به منظور کاهش چنین فشارهایی از سوی دولت بایدن قابل تفسیر است. در واقع مطابق با چنین تفسیری برقراری مجدد پیوندهای سیاسی با اسراییل به منظور جلوگیری از بد شدن روابط ترکیه با دولت بایدن صورت می‌گیرد.

به علاوه، ترکیه اکنون با فشارهای اروپا و آمریکا و همچنین شرایط اقتصادی خطرناکی روبروست. اخیراً آمریکا و اروپا تحریم‌هایی علیه انقره وضع کرده‌اند؛ اروپا به دلیل کاوش‌های نفتی ترکیه در شرق مدیترانه که برخلاف تمایل یونان، قبرس و اعضای اتحادیه اروپاست و آمریکا به دلیل خرید سامانه موشکی S-400 روسی. ماهیت پراگماتیک و اهمیت اقتصاد در سیاست خارجی ترکیه و نگرانی از تبعات تنش با دولت بایدن و اروپا به ویژه در خصوص تحریم‌های مذکور و تاثیر بر برنامه کلان چشم‌انداز ۲۰۲۳ این کشور دلایل دیگری است که ترکیه را به سمت اسراییل سوق داده است؛ چراکه این تصور وجود دارد که بهبود روابط با اسراییل می‌تواند ابزاری برای بهبود تصویر ترکیه در دولت آمریکا و همچنین اروپا باشد.

چرخش اخیر ترکیه علاوه بر تاثیرات بر فلسطینی‌ها می‌تواند پیامدهایی نیز برای توازن قوا در منطقه داشته باشد. در چند سال اخیر محور عربستان و امارات با نزدیکی به اسراییل به دنبال ایجاد توازن در برابر ایران بوده و از طرف دیگر با محاصره قطر به دنبال تضعیف محور اخوانی(ترکیه و قطر) بودند. این امر تا حدودی نزدیکی ایران و محور اخوانی را در پی داشت. اکنون با تلاش ترکیه برای نزدیکی به اسراییل، آشتی قطر وکشورهای محاصرکننده و همچنین نشانه‌هایی مبنی بر تمایل ترکیه و محور سعودی-اماراتی به رفع تنش‌ها در نگاه نخست به نظر می‌رسد توازن منطقه‌ای دچار دگرگونی شده که ممکن است آثاری در حوزه تحولات میدانی منطقه از جمله در سوریه، عراق و یمن به ضرر محور مقاومت در پی داشته باشد. اما در نگاه استراتژیک، با توجه به ریشه داشتن مقاومت در متن و بطن جوامع، به نظر می رسد کماکان محور مقاومت، ضلع اصلی تحولات ژئوپلتیک منطقه خواهد بود.
در فرجام، اگرچه اسراییل به طور کلی از این تغییر رویکرد ترکیه استقبال می‌کند اما به دلایل متعدد ازجمله تحولات شرق دریای مدیترانه و نزدیکی به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس عجله‌ای در از سر گرفتن روابط با ترکیه ندارد و به دنبال امتیازگیری از این کشور خواهد بود.

دکتر عبدالطیف نظری