آینده روابط ایران و عربستان

اسپوتنیک روسیه نوشت:

طی چند وقت اخیر روابط عربستان سعودی و ایران به یکی از بدترین دوران خود رسیده است، تا اینکه با وقوع حادثه رمی جمرات و کشته شدن شمار زیادی از حاجیان ایرانی ملاحظاتی که از سوی مقامات ایرانی تا به امروز در نظر گرفته می شد، کنار گذاشته شد. تا جایی که مقام رهبری ایران آیت الله خامنه ای بر لزوم تشکیل کمیته حقیقت یاب برای روشن شدن ابعاد فاجعه منا  تاکید کرده و همچنین به دولت عربستان سعودی به دلیل رعایت نکردن حرمت شهروندان و زائران ایرانی هشدار داده و خواهان عذرخواهی عربستان شدند. کامران کرمی– پژوهشگر مسائل عربستان سعودی در این خصوص به گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک پرداخته است.

برای پاسخ به این سوال باید به چند عامل توجه نمود. اول اینکه نخبگان کنونی سیاست خارجی ایران یک عقبه ذهنی مثبتی در خصوص توسعه روابط با عربستان داشتند و حتی زمانیکه تفاهم امنیتی بین ایران و عربستان سعودی به امضاء رسید، آقای روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی بودند. این رویکرد مثبت مبتنی بر واقعیت هایی از قبیل پذیرش عربستان به عنوان یک قدرت منطقه ای بود که گفتگو با آن می توانست بسیاری از بحران های موجود در خاورمیانه را حل نماید. اما روابط ایران و عربستان کاملا متاثر از روند تحولات در منطقه است و روندهای جاری در منطقه، مقدم بر ذهنیت تعاملی نخبگان ایران نسبت به عربستان سعودی است.

تحولات در منطقه خاورمیانه به گونه ای پیش می رفت که عربستان احساس می کرد همه چیز کاملا به نفع ایران است و با فوت ملک عبدالله و روی کار آمدن نخبگان جدید سیاست خارجی عربستان وضعیت بدتر هم شد چراکه آنها نیز نگاه مثبتی نسبت به ایران نداشتند. ایران امروز در ۴ پایتخت عربی نفوذ دارد که مسبب نگرانی عربستان است و با اینکه دستگاه دیپلماسی خارجی تلاش به ایجاد تماس هایی با این کشور نمود اما از سوی مقامات عربستان سعودی بی پاسخ ماند. بنابراین ما زمانی شاهد گفتگو و برقرای روابط خواهیم بود که گرایشات تعاملی دو کشور هر دو در وضعیت بالانس قرار بگیرد.

در حال حاضر تعدد موضوعات تنش زا میان ایران و عربستان نسبت به دوره های قبل بقدری زیاد است که در واقع از بعد انقلاب تاکنون پرتنش ترین دوران سیاست خارجی را در برخورد با عربستان داریم.

ریشه کارشکنی های عربستان را می توان در بحث توافقات هسته ای ایران جستجو نمود و هزینه ای که این کشور برای کارشکنی در این موضوع انجام داده است بر کسی پوشیده نیست. در واقع توافقات هسته ای ایران شاه کلید نگرانی های عربستان سعودی مبنی بر قدرت یابی ایران در منطقه بود، این امر به موضوعات دیگر هم سرایت پیدا کرد و باعث شد که بحث توطئه نفتی مطرح گردد و عربستان صراحتا از سوی ایران متهم به کاهش قیمت نفت شد.

اوج این کارشکنی را در زمان حمله عربستان به یمن می بینیم که پرده برداری از سیاست خارجی تهاجمی عربستان سعودی در منطقه است. از اینرو با مرور تنش های ایجاد شده میان دو کشور درمییابیم که مسیر روابط ایران و عربستان در حال انتقال به دوره جدیدی است، که خروجی آن می تواند یا فرآیندهای تعامل بخشی و یا فرآیندهای تقابل بخشی باشد و البته به نظر می رسد که با توجه به شرایط حاکم الگوهای تقابل بخشی بسیار بیشتر باشد. در حال حاضر نیز با توجه به موضوع حادثه رمی جمرات، ایران تمام ملاحظات قبلی خود را کنار گذاشته و مقامات سعودی را به طور صریح متوجه قصور آنها در مدیریت برنامه حج کرده است.

 چشم اندازه آینده روابط ایران و عربستان

طی ۳۵ سالی که از انقلاب ایران می گذرد ما شاهد فراز و نشیبهای زیادی میان ایران و عربستان بودیم که علی رغم تمام تیرگی هایی که وجود داشته اما هرگز به قطع روابط به غیر از یک مورد و آن هم به صورت مقطعی منجرنشده است. اما به هر حال ایران و عربستان هر دو کشورهای قدرتمند منطقه هستند که در کنار هم طبیعتا پتانسیل رقابت را افزایش می دهد، حالا با نگرانی سعودی ها مبنی بر افزایش نفوذ ایران در منطقه معادلات پیش رو را پیچیده خواهد کرد.

حتی علی رغم میانجیگری کشورهای دوست عربستان همچون عمان، قطر و کویت در شورای همکاری خلیج فارس هم شاهد گفتگویی نبودیم، در واقع قرار بود که به وساطت امیر قطر تا آخر سنبله/شهریور میان دو کشور گفتگوهایی صورت بگیرد که نه تنها انجام نشد بلکه شرایط وخیم تر نیز گردید.

به هر حال عربستان چاره ای ندارد جز اینکه ایران را به عنوان کشوری که به توافق هسته ای دست یافته و وضعیت خود را روشن نموده است بپذیرد و به یک ذهنیت مثبت برسد. حجم تنش های کنونی به اندازه ای است که حتی قابلیت بدتر شدن شرایط را دارد، مگر اینکه دو طرف حاضر به انجام گفتگوهای خیلی صریح و جدی باشند. تنها در این صورت است که ما در چارچوب دیپلماسی برد برد شاهد خواهیم بود که مسیر گفتگوها در یک مسیر متعارف و منطقی انجام شود در غیر این صورت با حجم تنش هایی که در این مدت صورت گرفته و ذهنیت تصمیم گیرندگان عربستان سعودی نسبت به ایران حتی قابلیت بدتر شدن روابط هم وجود دارد.