راهنمای نقشه قالی: انواع طرح های نقشه قالی

نقشه قالی ایرانی با آن طرح های زیبا و دلنشین خود بدون شک می تواند دکوری زیبا برای خانه ها و و آپارتمان ها و حتی دفاتر کاری کسانی باشد که به هنر و ظرافت علاقه زیادی دارند.

در گذشته نه چندان دور که هنر قالی بافی در گوشه و کنار این مرز و بوم رسم بود، از پنجره های چوبی مشرف به کوچه های خاکی هر خانه روستایی که می گذشتی صدای شانه هایی که پودهای ضخیم و نازک را بر چهره قالی های دستباف می کوبید را به خوبی احساس می کردی و با موسیقی اش گام های خود را تنظیم می کردی! دختران جوان و زنان روستایی روی تخته های چوبی که دو طرف آن روی نردبان هایی قرار گرفته بود نشسته بودند و رج به رج قالی می بافتند.

زنان مسن تر که دستی در قالی بافی داشتند نقشه می گفتند:«سورمه ای یکی پس، گلی یکی تو، صورتی را واکن، کرم را ببند و اصلاحاتی از این دست» که راهنمایی بود برای پیاده کردن نقشه قالی! قالی بافی در روزگار قدیم نه تنها یک منبع درآمد بود که محلی برای خواندن اشعار گوناگون به شمار می رفت و روح و روان قالی بافان را شاد شاد می ساخت.

فرش ایرانی، دومین کالای استراتژیک

نقشه قالی ایرانی با تنوع در رنگ و طرح توانسته فرش ایرانی را به دومین کالای استراتژیک در این کشور تبدیل کند. فرش های دستباف و فرش های ماشینی اگرچه هردو فرش هستند اما ارزش مادی آنها به دلیل تفاوت هایی که دارند یکی نیست.

جنس قالی های دستباف از ابریشم و پشم و جنس به کار رفته در قالی های ماشینی از پولی پروپیلن و نایلون می باشد. فرش های ماشینی سبک هستند و روی سنگ و سرامیک سر می خورند اما قالی های دستباف سنگین هستند و نه تنها سر نمی خورند که گرد و غبار کمتری به خود گرفته خانه را کمتر کثیف می کنند.

فرش های دستباف و ماشینی در نقشه نیز ممکن است با یکدیگر تفاوت داشته باشند. در اینجا با انواع نقشه های قالی در قالی های دستباف و ماشینی که به طور کلی قالی ایرانی نامیده می شوند آشنا می شوید؛

انواع طرح ها

 نقشه قالی که بر فرش های ایرانی پیاده شده و شکوه و عظمت خاصی به وجود می آورد انواع گوناگون دارد که شاید بسیاری از آنها به دلیل عدم استفاده شدن کم کم دارد به فراموشی سپرده می شود.

طرح شاه عباسی

طرح شاه عباسی از این جهت به این نام خوانده می شود که در قالی بافته شده گل هایی دیده می شود که به نام گل های شاه عباسی معروف است. این گل ها در کنار شاخه و برگ ها و اسلیمی ها و ختائی های موجود در متن و حاشیه فرش، نقشه اصلی قالی را تشکیل می دهد. طرح شاه عباسی خود به گروه های «افشان، لچک ترنج، ترنج دار، درختی، جانوری، شیخ صفی، طره دار سلسله ای، شاه عباس تصرفی، ترنجی طره دار، بوته ای و لچک ترنج کف ساده» تقسیم می شود. فرش های بافته شده در قم معمولا از نوع شاه عباسی هستند.

طرح اسلیمی

طرح اسلیمی یکی دیگر از انواع نقشه قالی ایرانی می باشد. شاخه های دورانی در میان برگ ها، شکل اصلی این طرح را تشکیل می دهد. این طرح در بیشتر قالب های انواع مختلف اسلیمی تکرار می گردد. اسلیمی دهن اژدر معروف ترین طرح اسلیمی می باشد که در آن انتهای هر شاخه به بخش متقارن تقسیم می گردد و به شکل فک اژدها نشان داده می شود. روی ساقه شاخه ها در نقاط مختلف جوانه هایی برای تزئین قرار گرفته است. این جوانه ها اسلیم خوانده می شود. در این طرح که در هنرهای اسلامی از آن به وفور استفاده شده، اسلیم به معنای جوانه می باشد. این طرح با گذشت زمان تغییرات زیادی پیدا کرده و به انواع «اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی دهان اژدها، اسلیمی لچک ترنج، اسلمی ترنجدار و اسلیمی ماری» تقسیم می شود.

افشان

نقشه قالی با طرح افشان طوری است که در آن گل و برگ ها و شاخه ها به صورت پراکنده و بدون اتصال و پیوستگی با یکدیگر در متن فرش افشانده شده اند و اشکال و اجزا مرتب و به هم پیوسته نیستند. طرح افشان نیز با تغییرات زیادی که همراه بوده به دسته های «افشان اسلیمی، افشان ختائی، افشان بندی، افشان شکسته، افشان اناری، افشان شاه عباسی،  افشان شاخه پیچ، افشان دسته گل، افشان حیوان دار و افشان ترنج دار» تقسیم می گردد.

طرح درختی

در نقشه قالی با طرح درختی همان طور که نامش نشان می دهد طرح شباهت زیادی به درخت و طبیعت دارد. درخت و درختچه های کوچک و بزرگ به صورت  انفرادی ترکیب اصلی طرح را تشکیل می دهد و با اجزاء دیگر ترکیب می شود. طرح جانوری به انواع «درختی جانوری یا حیوان دار، درختی سبزی کار یا آب نما، درختی ترنج دار، درختی گلدانی و درختی سروی» تقسیم می شوند. این نقشه های بیشتر در فرش های تهران و تبریز دیده می شود.

طرح بته جقه

دراین نقشه قالی ایرانی، بته هایی به اشکال مختلف دیده می شود. انواع مختلف آن عبارتند از «هشت گل، بته خرقه ای، بته قلمکار اصفهان، بته کردستانی با هشت بته، بته میر شکسته، بته لچک ترنج، بته لچک ترنج و بته افشاری.»

طرح شکارگاه

در نقشه قالی با طرح شکارگاه معمولا حیوانات وحشی در حال شکار نشان داده شده اند و مشخصات طرح درختی در مورد این طرح  نیز صدق می کند. «شکار گاه درختی، شکارگاه ترنج دار، شکارگاه قابی و شکارگاه لچک» از انواع این طرح می باشد.

طرح گلفرنگ

نقشه قالی گلفرنگ از طرح های اصیل ایرانی تشکیل شده که با گل های طبیعی ترکیب شده اند. گل سرخ در این ترکیب نقش اصلی را بازی می کند. رنگ ها تند و روشن به ویژه رنگ های سرخ در این نقشه کاربرد فراوانی دارد. «گل سرخ لچک ترنج، گلفرنگ بیجار، گلفرنگ مستوفی، گلفرنگ ترنجدار و گلفرنگ گل و بلبل» از انواع مختلف این طرح می باشد.

نقشه قالی گل محرابی

نقشه قالی گل محرابی همان طور که نامش نشان می دهد از محراب مسجد الهام گرفته است و برای تزئین چیزهایی شبیه قندیل، ستون، سرستون و گل و برگ به آن  اضافه شده است. «محرابی درختی، محرابی گلدانی و محرابی دورنما» از انواع مختلف این طرح می باشد. در فرش های قم بیشتر این نقشه دیده می شود.

طرح گلدانی

در این نقشه همان طور که نامش نشان می دهد گلدان ها در اندازه های مختلف دیده می شود. یک گلدان بزرگ پر از گل اغلب تمام فرش را می پوشاند و گاهی اوقات چند گلدان کوچک در اطراف متن یا دنبال سر هم در سرتاسر متن دیده می شود. گلدانی ختائی، گلدانی دو طرفه، گلدانی محرابی، گلدانی سراسر، گلدانی ظل السلطان، گلدانی حاج خاتمی و چندین نوع  دیگر» از انواع مختلف این طرح می باشد. در فرش های دستباف تبریز این طرح بیشتر به چشم می خورد.

به هر صورت اینک که با انواع نقشه قالی ایرانی آشنا شدید بدون شک دفعه بعد می توانید قالی مورد علاقه خود را راحت تر پیدا کنید.